نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

قالب غزل وسیع‌ترین عرصه برای بیان ارزش‌ها، باورها، عواطف و احساسات شاعران دفاع مقدس است. یکی از شاخصه‌های غزل روایت‌گری و شخصیت‌پردازی است. آفرینش شخصیت‌هایی با هویت تاریخی و اجتماعی مانند: رزمنده، شهید، مادر، همسر و فرزند شهید و... که در آثار بسیاری، محور مضمون‌آفرینی و تصویرسازی بر مدار آنها چرخیده است. یکی از این شخصیت‌ها که با فاصله‌گرفتن جریان شعر دفاع مقدس از مبدأ خود، مورد توجه شاعران قرار گرفت، شخصیت جانباز است. این شخصیت به عنوان یک واقعیت تاریخی و اجتماعی در غزل دفاع مقدس نمود یافت و دست‌مایه مضمون‌سازی‌های بدیع در جریان شعری پس از جنگ شد که با گذر زمان و توجه بیشتر شاعران به پیامدهای اجتماعی جنگ، از حضوری پررنگ‌تر نسبت به دیگر شخصیت‌ها برخوردار شد. در این پژوهش نحوه مضمون‌آفرینی و ویژگی‌های شخصیت جانباز در غزل دفاع مقدس به تفصیل بیان می‌شود.

کلیدواژه‌ها

اخوت، احمد. (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.
اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس اصفهان. (1389). همیشه های هنوز. مجموعه آثار سومین جشنواره استانی شعر دفاع مقدس، اصفهان: گفتمان اندیشه معاصر.
اسرافیلی، حسین. (1385). زخم سیب: مجموعه اشعار برگزیده پانزدهمین کنگره سراسری شعر دفاع مقدس، تهران: صریر.
اکرامی، محمد. (1389). سجاده های سربلند: مجموعه اشعار برگزیده نوزدهمین کنگره شعر دفاع مقدس. تهران: صریر.
بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس. (1387). این شرح بی نهایت (آوازهای سرخ بلوط): اشعار منتخب شانزدهمین کنگره سراسری شعر دفاع مقدس، جلد دوم. تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس.
بهبهانی، سیمین. (1384). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
بهمنی، محمدعلی. (1377). گاهی دلم برای خودم تنگ می‌شود. تهران: دارینوش.
بیگی حبیب آبادی، پرویز. (1383). زخم، غزل، زاویه: مجموعه شعر جانبازان. تهران: سوره مهر.
پاینده، حسین. (1389). داستان کوتاه در ایران، تهران: نیلوفر.
حافظ، شمس الدین محمد. (1378). دیوان حافظ، به اهتمام جهانگیر منصور، تهران: دوران و دیدار.
حافظ (ماهنامه). (1384). 26(11)، 105-012.
حسنلی، کاووس. (1384). نوآوری در غزل، شعر، 26(3)، 33-27.
دفتر هنر و ادبیات نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران. (1381). سوختگان وصل: نکوداشت جانبازان شیمیایی، دفتر نشر معارف.
دقیقیان، شیرین دخت. (1371). منشأ شخصیت در ادبیات داستانی، تهران: نویسنده.
دهخدا، علی اکبر. (1352). امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.
روزبه، محمدرضا. (1379). سیر تحول غزل فارسی، تهران: روزنه.
زمانی، کریم. (1390). شرح جامع مثنوی معنوی؛ دفتر پنجم، تهران: اطلاعات.
سپهر، ابوالفضل. (1383). دفتر آبی، تهران: غنچه (فرهنگسرای پایداری).
سعدی، مصلح بن عبدالله. (1377). دیوان غزلیات استاد سخن سعدی شیرازی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
سنگری، محمدرضا. (1385). نقد و بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس، تهران: پالیزان.
سنگری، محمدرضا. (1390). ادبیات دفاع مقدس، تهران: صریر.
سیدحسینی، رضا. (1395). مکتبهای ادبی، تهران: کتاب زمان.
شفیعی، امین؛ برامکه، محمودرضا. (1385). آنچه گفتم تمام دلم نیست: دومین کنگره سراسری ستیغ سخن، شیراز: نشر تعقل.
شفیعی، سیدضیاءالدین. (1387). امواج ارغوانی: برگزیده آثار هفدهمین کنگره شعر دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس.
شمیسا، سیروس. (1386). سیر غزل در شعر فارسی، تهران: علم.
شوهانی، علیرضا. (1382). داستان پردازی و شخصیت پردازی مولوی در مثنوی. پژوهش‌های ادبی، 2(2)، 106-92.
عباسی، حجت الله. (1386). شخصیت و شخصیت پردازی در حدیقة سنایی. رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، 81(1)، 47-44.
عظیمی مهر، اصغر؛ عزتی، محسن. (1388). رویش ققنوس از خاکستر پروانه ها. تهران: صریر.
فرهنگی، سهیلا. (1382). شخصیت و شخصیت پردازی در داستان. رشد آموزش زبان و ادب فارسی، 66(2)، 73-68.
قزوه، علیرضا. (1384). روایت چهاردهم: مجموعه اشعار برگزیده چهاردهمین کنگره سراسری شعر دفاع مقدس، تهران: لوح زرین و صریر.
کافی، غلامرضا. (1389). ترکش کلمات: بررسی سهم فارس در شعر دفاع مقدس. شیراز: زرینه.
گلمرادی، شیرینعلی. (1390). لاله ها و لاله ها: شعر زنان و دفاع مقدس، تهران: پالیزان.
محقق، جواد. (1388). هم سرو، هم صنوبر: مجموعه اشعار برگزیده هجدهمین کنگره سراسری شعر دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس
معاوت آموزشی دادگستری استان تهران. قابل دسترسی در:  www.ghavanin.ir
مکارمی‌نیا، على. (1385). بررسی شعر دفاع مقدس. تهران: ترفند.
موسوی، سیدمهدی. (1385). جستاری در غزل امروز. شعر، 46(3)، 41-34.
مولوی، جلال الدین محمد بن محمد. (1387). کلیات دیوان شمس. مطابق نسخه تصحیح شده بدیع الزمان فرزوانفر، تهران: بهزاد.
مهرکی، ایرج. (1387). شخصیت پردازی در شاهنامه. هنر، 77(3)، 59-46.
میرصادقی، جمال. (1380). عناصر داستان. تهران: آگاه.
نوازنی، رحمان. (1389). فانوسهای سرخ: اشعار منتخب سومین جشنواره شعر دفاع مقدس استان البرز. تهران: آرام.
یونسی، ابراهیم. (1382). هنر داستان نویسی، تهران: نگاه.