فصلنامه علمی مطالعات دفاع مقدس

پژوهشی

راهبردهای دفاعی-امنیتی ایران در تأمین امنیت صنعت نفت جزیره خارگ در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران

رضا بیگدلو؛ ثریا مرسلی

دوره 9، شماره 4 ، اسفند 1402

چکیده

جزیره خارگ از منظر صادرات نفتی ایران در دوران جنگ تحمیلی عراق، یک پایانه مهم و بسیار استراتژیک محسوب می‌شد. بدین‌جهت از همان آغاز جنگ، رژیم بعثی عراق تلاش زیادی برای انهدام و غیرعملیاتی کردن آن داشت. ... بیشتر جزیره خارگ از منظر صادرات نفتی ایران در دوران جنگ تحمیلی عراق، یک پایانه مهم و بسیار استراتژیک محسوب می‌شد. بدین‌جهت از همان آغاز جنگ، رژیم بعثی عراق تلاش زیادی برای انهدام و غیرعملیاتی کردن آن داشت. حملات به پایانه‌های صادرات نفتی جزیره خارگ از مهر 1359 آغاز شد ولی حملات همه‌جانبه برای قطع صادرات نفتی در سال 1364 صورت گرفت. از آنجایی که پایانه صادراتی جزیره خارک مهم‌ترین پایانه صادراتی و تأمین منابع درآمدی کشور بود و 94 درصد صادرات نفتی از آنجا انجام می‌شد، اتخاذ راهبردهای دفاعی-امنیتی برای صنعت نفت خارگ امری حیاتی برای کشور می‌نمود. این مقاله به روش تحلیل تاریخی به دنبال پاسخ به این پرسش است که مهم‌ترین راهبردهای دفاعی-امنیتی برای حفظ امنیت تأسیسات نفتی خارگ در مقابله با حملات رژیم بعثی عراق و تداوم صادرات نفت چه بود؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مجموعه‌ای از راهبردها و تاکتیک‌ها برای دفاع از امنیت سامانه‌های نفتی و تداوم صادرات صورت گرفت. ابتدا «ستاد راهبردی دفاع از خارک» با حضور نهادهای سیاسی، اقتصادی و نظامی تشکیل شد. ایجاد سازه‌های دفاعی، تأسیس پدافند دفاع هوایی جزیره، بهره‌گیری از پدافند عامل و غیرعامل، استفاده از گوی‌های شناور، تشکیل گروه امداد آتش‌نشانی، تغییر در مسیر نفت‌کش‌ها ازجمله راهبردها و تاکتیک‌های به کار گرفته شده در دوران جنگ بود که جزیره خارگ را به «جزیره پایداری» تبدیل و صادرات نفتی ایران از این جزیره را تداوم بخشید.

مشاهده مقاله

پژوهشی

تبیین الگوی شایستگی فرماندهی و مدیریت در هشت سال دفاع مقدس؛ مطالعه موردی شهید غلامحسین افشردی

مریم نساج؛ سید حسن علمدار مقدم؛ ابراهیم حیدری لقب

دوره 9، شماره 4 ، اسفند 1402

چکیده

از جمله فرماندهان و مدیران موفق جوان در هشت سال جنگ تحمیلی شهید غلامحسین افشردی خبرنگار جوان است. این پژوهش به صورت کیفی به روش داده بنیاد متنی و تحلیل مضمون به تبیین الگوی فرماندهی و مدیریتی شهید غلامحسین ... بیشتر از جمله فرماندهان و مدیران موفق جوان در هشت سال جنگ تحمیلی شهید غلامحسین افشردی خبرنگار جوان است. این پژوهش به صورت کیفی به روش داده بنیاد متنی و تحلیل مضمون به تبیین الگوی فرماندهی و مدیریتی شهید غلامحسین افشردی پرداخته و در صدد است عوامل موفقیت، شرایط زمینه ای، عوامل بسترساز، موانع و پیامدهای موفقیت فرماندهی ایشان را تبیین نماید. نتایج پژوهش حاکی بر آن است عوامل موثر زمینه ای که منجر به فرماندهی و مدیریت عالی شهید افشردی گردیده است، اطاعت از خداوند و معصومین،اطاعت از ولایت، تربیت صحیح خانوادگی، احساس مسئولیت؛ عوامل بستر ساز؛ بعد دانش و مهارتی(مبتکر و خلاق، استدلال و منطق قوی، قدرت بیان، اندیشه ورز، نبوغ فکری داشتن)، بعد اخلاقی و رفتاری(شجاعت و صلابت، تعهدکاری، متواضع و اهل خودسازی، نظم و برنامه ریز، حساسیت نسبت به بیت المال، اعتماد به نفس داشتن، رفتار مبتنی بر روابط انسانی)، بعد فرماندهی و مدیریتی(مجاهدت و همت، قدرت تشخیص، شناسایی دقیق از موقعیت، نظریه پرداز جنگ، روحیه بن بست شکنانه، عمل براساس تدبیر، خطرپذیری، حفظ روحیه وحدت پذیری، استراتژیست، نقش اصلی و محوری، آینده نگری)، بعد اعتقادی و معنوی(ایمان و توکل به خداوند، اخلاص، مقید به احکام دینی بودن) است. راهبردها و راهکارهایی موفق(اصلاح رابطه با خداوند، شناسایی دقیق و همراهی اطلاعات با عملیات، اقدام عملی، رفتار مبتنی بر روابط انسانی با یاران)، موانع (نبودن امکانات، پشتوانه استکبار جهانی در نبرد با ایران، پیامدها(انسجام ملی و مقاومت و صبوری و ایجاد قدرت دفاعی جدید ایران) است.

پژوهشی

سازه‌انگاری و هویت انقلاب اسلامی «ملاحظه‌ای بر صدور ارزش‌های انقلاب اسلامی در بستر ِجنگ تحمیلی»

احسان عسگری؛ محمد طهماسبی برنا

دوره 9، شماره 4 ، اسفند 1402

چکیده

سازه انگاران بر این باوراند که هویت، درک از خود و دیگری و برداشت از وضعیت کنونی و آینده و درکل ذهنیت ایجاد شده باعث می‌گردد کنش ساختار و بازیگران‌ انقلابی در بستری همچون جنگ شکل‌بندی جدید و تحوّلی ماهوی ... بیشتر

مشاهده مقاله

پژوهشی

تحلیل سبک مدیریت جهادی ستاد پشتیبانی و امداد امام در شهرهای جنگ‌زده به عنوان توسعه الگویی بومی برای آینده (مورد مطالعه: کمیته انقلاب اسلامی)

علیرضا حیدرنژاد

دوره 9، شماره 4 ، اسفند 1402

چکیده

یکی از غنی‌ترین مفاهیم و الگوهای مدیریتی مطرح در راستای تمدن اسلامی، سبک مدیریت جهادی ستاد پشیبانی و امداد امام در شهرهای جنگ زده 8 سال دوران دفاع مقدس است. همان‌گونه که در دوران دفاع مقدس حماسه‌های ... بیشتر یکی از غنی‌ترین مفاهیم و الگوهای مدیریتی مطرح در راستای تمدن اسلامی، سبک مدیریت جهادی ستاد پشیبانی و امداد امام در شهرهای جنگ زده 8 سال دوران دفاع مقدس است. همان‌گونه که در دوران دفاع مقدس حماسه‌های بی‌نظیر و ماندگار دیده شد و مقا م معظم رهبری، بارها از آن به‌عنوان الگوی مدیریت کارآمد و راهگشا برای حل مشکلات آینده کشور نام برده‌اند. در شرایط کنونی و برای مقابله با تحریم‌ها و تحقق گام دوم انقلاب اسلامی می‌توان از این الگو استفاده کرد. این پژوهش به دنبال شناسایی و تحلیل مدیریت جهادی مبتنی بر عملکرد ستاد عملکرد ستاد پشتیبانی و امداد امام(کارکنان کمیته انقلاب اسلامی) در شهرهای جنگ‌زده به عنوان توسعه الگویی برای آینده است. این پژوهش به لحاظ هدف اکتشافی است و روش آن توصیفی – تحلیلی می باشد. شیوه گردآوری داده‌ها نیز تحلیل و بررسی مصاحبه‌ها (با فرماندهان و کارکنان کمیته انقلاب اسلامی، کمیته امداد امام( و منابع مکتوب از جمله کتاب خطرات سرخ(1و2) تاریخی شفاهی ستاد پشیبانی و امدام امام(ره)، مقالات و اسناد موجود در ارتباط با مدیریت جهادی و سیره فرماندهان دفاع مقدس بوده است. با بررسی و تحلیل داده‌ها، مضامین پایه، سازمان‌دهند و فراگیر به دست آمد. سبک مدیریت جهادی ستاد پشتیبانی و امداد نجات در شهرهای جنگ‌زده با تأکید بر کمیته انقلاب اسلامی بر اساس سه شاخص ویژگی‌های شخصیتی، ویژگی‌های مدیریتی و ویژگی‌های رهبری ارائه می‌کند که با استفاده از از آن، می‌توان گام مهمی در مسیر طراحی الگوهای بومی برای آینده برداشت.

مشاهده مقاله

پژوهشی

مقایسه سبک‌های زندگی زنان در عرصه‌های اجتماعی با تاکید بر نقش زنان در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس

اعظم خطیبی

دوره 9، شماره 4 ، اسفند 1402

چکیده

نگرش به نقش زن باچالش‌های فراوانی مواجه شده است. در دوره‌ها و عرصه‌های اجتماعی به عنوان جنس دوم و یا برابر مرد و گاهی هم برتر از مرد مطرح شد. نقش‌ اجتماعی زنان جدای از سبک زندگی آن‌ها نیست. در همین راستا ... بیشتر نگرش به نقش زن باچالش‌های فراوانی مواجه شده است. در دوره‌ها و عرصه‌های اجتماعی به عنوان جنس دوم و یا برابر مرد و گاهی هم برتر از مرد مطرح شد. نقش‌ اجتماعی زنان جدای از سبک زندگی آن‌ها نیست. در همین راستا هدف این پژوهش نیز مقایسه سبک‌های زندگی زنان در عرصه‌‌‌های اجتماعی با تاکید بر نقش زنان در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. روش پژوهش کیفی- توصیفی از نوع کتابخانه‌ای با استفاده از تحلیل مضمون بنیادین سبک زندگی است. در این پژوهش نقش زنان در عرصه‌های اجتماعی از سه منظر زن سنتی، زن غربی و زن مسلمان دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در ایران توصیف و مقایسه شده‌است. ابزار گردآوری اطلاعات، فیش‌برداری بود. زندگینامه هشت نفر از زنان انقلابی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج محتوایی مطالعه تطبیقی نشان داد که زن شرقی فاقد آزادی و اراده و محصور در نظام مردسالاری خرد یعنی خانه و تحت تملک کامل مرد بوده است. زن غربی در نظام مردسالاری کلان یعنی نظام سرمایه‌داری به عنوان جنس دوم و ابزاری برای فروش و مصرف کالاهای تولیدی، در حصار از خودبیگانگی هویتی و زندانی مطامع این نظام قرار گرفته‌است. نتیجه نهایی تحلیل مضمون بنیادین سبک زندگی زن انقلابی نشان داد، مضمون فراگیر: خدامحوری(ایمان)، مضمون سازمان‌دهنده: مطیع اوامر الهی و جانشین‌های او و مضمون پایه: از خودگذشتگی و دگرخواهی بوده‌است. یعنی نه تنها از هویت و حرمت انسانی و آزادی برخوردار است بلکه در عرصه‌های اجتماعی کنشگری فعال و همه جانبه‌نگر ‌بوده و به تعالی وجود خود و جامعه پرداخته است.

مشاهده مقاله

پژوهشی

تحلیل فعالیت‌های جهاد سازندگی در جنگ ایران-عراق

محمد جمالو؛ سید محمود سادات؛ محسن سراج

دوره 9، شماره 4 ، اسفند 1402

چکیده

جهاد سازندگی از نهادهایی بود که به‌فرمان رهبر انقلاب اسلامی تشکیل شد. هرچند ماهیت و فلسفۀ وجودی این نهاد، محرومیت‌زدایی از روستاها بود اما با شروع جنگ ایران-عراق، حضور وفعالیت در جنگ را نیز در برنامه‌های ... بیشتر جهاد سازندگی از نهادهایی بود که به‌فرمان رهبر انقلاب اسلامی تشکیل شد. هرچند ماهیت و فلسفۀ وجودی این نهاد، محرومیت‌زدایی از روستاها بود اما با شروع جنگ ایران-عراق، حضور وفعالیت در جنگ را نیز در برنامه‌های خود قرار داد. با در نظر داشتن اقدامات جهاد در امر محرومیت‌زدایی از روستاها و اعتماد مردمی به این نهاد، عملکرد جهاد در قالب فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و نظامی سبب پیشبرد مؤثر جنگ و مسائل مربوط به آن شد.پرسش اصلی پژوهش عبارت است:عملکرد جهاد سازندگی در جنگ ایران-عراق چگونه ارزیابی می‌شود؟نتایج پژوهش نشان می‌دهد: با مشارکت مردم و حمایت‌های مردمی، جهاد سازندگی در طول 8 سال جنگ ایران-عراق توانست از یک‌سو در پشت جبهه به امور تدارکات و پشتیبانی بپردازد و از سوی دیگر در خط مقدم جبهه نیز فعالیت رزمی-مهندسی داشته باشد. همچنین با وقوع خرابی‌های ناشی از جنگ و ضرورت بازسازی روستاهای مناطق جنگ، جهاد سازندگی با دارا بودن پشتوانه محرومیت‌زدایی مؤثر در سال‌های نخست پس از انقلاب اسلامی، مسئولیت این امر را عهده‌دار شد و در بازسازی مناطق جنگ‌زده عملکرد مثبتی به همراه داشت.این پژوهش با روش تاریخی و شیوه توصیفی تحلیلی و با کمک از اسناد و مدارک آرشیوی و مصاحبه با کنشگران و شاهدان عینی و نیز بهره بردن از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است.

مشاهده مقاله

جمهوری اسلامی ایران و فضای مجازی؛ راهکارهایی برای حل چالش‌ها

افشین آزادی؛ محمد ترابی؛ ماشاءالله حیدرپور

دوره 6، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 147-178

چکیده

جهانی شدن فرصت‌ها و تهدیدات متعددی برای کنشگران به ویژه کشورهای در حال توسعه شکل داده است. شبکه‌های اجتماعی یا فضای مجازی به عنوان جدیدترین فناوری‌ها، نقش مهمی در آگاهی‌های سیاسی و شکل‌دهی تحولات ... بیشتر جهانی شدن فرصت‌ها و تهدیدات متعددی برای کنشگران به ویژه کشورهای در حال توسعه شکل داده است. شبکه‌های اجتماعی یا فضای مجازی به عنوان جدیدترین فناوری‌ها، نقش مهمی در آگاهی‌های سیاسی و شکل‌دهی تحولات داخلی کشورها داشته و همچنین تهدیدات غیر قابل انکاری در ابعاد قدرت نرم برای کشورها به وجود آورده است. در دهه‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به تجربیات متنوعی در زمینه فضای مجازی ( شبکه‌های اجتماعی ) دست یافته است ولی همچنان با چالش‌های متعددی در این زمینه روبرو است. در این مقاله نگارندگان به دنبال بررسی راهکارهای راهبردی در جهت مقابله با چالش‌های فضای مجازی برآمده‌ و این فرضیه را مورد ارزیابی قرار داده که، راهکارها و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال فضای مجازی را می‌توان در سطوح بین‌المللی، نقش و کارکرد سیاست‌های دولت و نقش رسانه‌ها و مدیریت آنان مورد تبیین قرار داد. اهداف پژوهش در سطح کاربردی عمدتاً در جهت مقابله با تهدیدات فضای مجازی و مقابله با راهبردهای کنشگران متخاصم می-باشد. یافته‌های پژوهش بیانگر آنست که، مهم‌ترین راهکارهای مطرح با درکی آسیب شناسانه در قبال فضای مجازی در سطجی سیستمی را می‌توان در مسائل خارجی (فقدان همکاریهای بین‌المللی )، نقش و کارکرد دولت و رسانه‌ها پیگیری کرد. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب کتابخانه‌ای و اینترنتی می‌باشد.

سردار سلیمانی و بسیج مردمی در عراق و سوریه (زمینه های شکل گیری تا نقش و نیات شهید سلیمانی)

محسن شفیعی سیف آبادی

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 85-109

چکیده

چکیده: شکل‌گیری نهادی مردمی در گفتمان جمهوری اسلامی ایران به نام «بسیج» و تکرار این تجربه در سوریه با نام «نیروهای دفاع ملی» و در عراق با عنوان «حشدالشعبی»، صرف نظر از معنای انتقال یک ... بیشتر چکیده: شکل‌گیری نهادی مردمی در گفتمان جمهوری اسلامی ایران به نام «بسیج» و تکرار این تجربه در سوریه با نام «نیروهای دفاع ملی» و در عراق با عنوان «حشدالشعبی»، صرف نظر از معنای انتقال یک تجربۀ موفق، حکایت از زمینههای شکلگیری و نیتی دارد که این مقاله با بهره‌گیری از روش هرمنوتیک قصدی-زمینه‌گرای کوئنتین اسکینر در پی تبیین آن است. در همین راستا، پرسش اصلی این است که شکلگیری شبکههای بسیج مردمی در عراق و سوریه متأثر از چه زمینههایی است و مقاصد و نیات سردار سلیمانی در حمایت از این نیروها چه بوده است؟ برمبنای یافتههای پژوهش، زمینههای شکل‌گیری نیروهای دفاع ملی سوریه در مقولاتی چون 1- اعتراضات مردمی؛ 2- فرصت‌طلبی سلفیهای تکفیری و ورود خشونت به عرصۀ اعتراضات؛ 4- ضعف ارتش سوریه و 5- ورود سپاه قدس و استفاده از نیروهای مردمی، قابل فهم است. حشدالشعبی نیز پس از توالی 1- نبود همبستگی جامعۀ شیعیان عراق؛ 2- ضعف ساختاری حاکمیت؛ 3- نبود روحیۀ مبارزه در ارتش کلاسیک؛ 4- فاجعۀ انسانی و 5- حمایت سپاه قدس از بسیج مردم عراق، پدید آمد. مقاصد سردار سلیمانی نیز در کوتاه‌مدت، وحدت میان نیروهای محور مقاومت، افزایش مشروعیت حاکمیت عراق و سوریه، شکست سلطۀ داعش و اخراج نیروهای آمریکایی از عراق و سوریه و در بلندمدت، آرامش منطقه و جهان اسلام، حفظ مرزهای ایران از نفوذ سلفی‌های جهادی، قدرتمند نمودن بسیج مردمی عراق و سوریه به مانند حزب‌الله و رسیدن به آرمان آزادی قدس بود.

بررسی نقش زنان در دفاع مقدّس براساس خاطرهنوشت یکشنبۀآخر (خاطرات معصومه رامهرمزی)

ثمر میری

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 49-68

چکیده

حضور بانوان در دوران هشت سالۀ دفاع مقدّس، بسیار درخشان است. خدمات بانوان در زمینه‌های گوناگون فرهنگی، درمانی، اقتصادی، اجتماعی، هنری، سیاسی و حتّی نظامی را نمی‌توان نادیده گرفت. آن‌ها گاه در نبرد رویارو ... بیشتر

واکاوی اهداف جنگ شناختی دشمن و راهکارهای تاب آوری مقابله با آن با تاکید بر آموزه های قرآن

عبدالله عراقی؛ محمد بیدگلی؛ اصغر رجبی ده برزوئی

دوره 8، شماره 4 ، اسفند 1401، ، صفحه 143-162

چکیده

در عصر حاضر جنگ شناختی، ابزار اصلی دستیابی به اهداف توسعه طلبانه قدرت های استکباری بدون درگیری نظامی است. جنگ شناختی، رهیافتی ترکیبی از ظرفیت های نبرد غیر جنبشی متعلق به فضای سایبر، اطلاعات، روانشناسی، ... بیشتر

دلایل تداوم جنگ و ناکامی صلح پس از فتح خرمشهر در سال 1361

حسن حضرتی؛ هادی قیصریان فرد

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 85-122

https://doi.org/20.1001.1.25883674.1399.6.1.4.3

چکیده

تنش میان رژیم بعث عراق و کشور ایران بر سر مرزهای غربی و نیز وقوع انقلاب اسلامی، موجب شد تا وضعیت جدیدی در منطقه پدید آید که در نهایت، به جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران منجر شد. اگرچه جنگ میتوانست ... بیشتر

پژوهشی

راهبردهای نفوذ اطلاعاتی و امنیتی رژیم‌صهیونیستی در منطقه پس از بیداری اسلامی

ابوالفضل کاوندی کاتب؛ هادی مراد پیری؛ سعید ربیعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1402

چکیده

چکیده: رژیم صهیونیستی با بهره‌گیری از ابزارهای متعدد و متنوع، همواره با اقدامات رو به جلو، در تلاش است تا نفوذ گسترده اطلاعاتی و امنیتی در میان کشورهای منطقه کسب کند. اقداماتی که طی سال‌های اخیر جنبه‌های ... بیشتر