فصلنامه علمی مطالعات دفاع مقدس

پژوهشی

نقش و اثرگذاری دفاع مقدس در مدیریت جهادی با تاکید بر منظومه فکری امام خامنه ای(مدظله)

اصغر رجبی ده برزوئی؛ عبدالله عراقی؛ محمد بیدگلی؛ آزمان کادری

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 9-26

چکیده

دفاع مقدس نقطة عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران می باشد که متأثر از عوامل مختلف فرهنگی،اجتماعی، سیاسی و مدیریتی به پیروزی رسید.فرماندهی و مدیریت در دوران دفاع مقدس، گنجینه ای ارزشمند و مملو از دانش ... بیشتر

پژوهشی

سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران

دانیال رضاپور

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 27-44

چکیده

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از مهم‌ترین وقایع بین المللی در اواخر نیمه دوم سده بیستم به شمار می‌رود و با وجود حمایت گسترده کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از رژیم بعث، متاسفانه پژوهشی به طور کامل در ... بیشتر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از مهم‌ترین وقایع بین المللی در اواخر نیمه دوم سده بیستم به شمار می‌رود و با وجود حمایت گسترده کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از رژیم بعث، متاسفانه پژوهشی به طور کامل در مورد نقش و جایگاه کشورهای بزرگ منطقه‌ای منجمله عربستان مورد کنکاش و بررسی قرار نگرفته است. مقاله پیش‌رو با بررسی تطبیقی و تحلیل تاریخی به دلایل حمایت عربستان از عراق در طی جنگ تحمیلی اختصاص دارد و مدعی است الزامات ساختاری مبتنی بر انقلاب اسلامی و وضعیت موازنه قدرت در سطح منطقه‌ای، مهم‌ترین مولفه‌های تعین زا در تداوم حمایت عربستان از رژیم بعث بوده است. بر این اساس در این پژوهش با بررسی علل و ساختارهای حمایتی شکل گرفته پس از آغاز جنگ به بررسی نقش عربستان در ساختارهای ژئوپلیتیک منطقه غرب آسیا در حین جنگ تحمیلی اختصاص دارد. در همین چارچوب سوال پژوهش بر این مبنا قرار دارد که جنگ تحمیلی طولانی مدت و فرسایشی عراق در دهه 1980 علیه ایران انقلابی در راهبرد موازنه تهدید عربستان از چه جایگاهی برخوردار بود؟ فرضیه پژوهش بر این انگاره مفصل‌بندی شده است که عربستان سعودی جهت موازنه سازی در برابر تهدیدات و نفوذ ایران انقلابی در منطقه غرب آسیا به ویژه در قبال حکام عربی از عراق به رهبری صدام حمایت‌های گوناگون مالی، سیاسی و نظامی به عمل آورده است. روش پزوهش تحلیلی- تبیینی است و از رهیافت نظری موازنه تهدید جهت تحلیل موضوع استفاده خواهد شد.

پژوهشی

مزایای بکارگیری نیروی مردمی در یک سازمان نظامی

مهدی صباغی؛ احمد وحیدی؛ فضل‌اله نوذری؛ عباس نیلفروشان

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 45-60

چکیده

در پژوهش حاضر تحت عنوان « مزایای بکارگیری نیروی مردمی در یک سازمان نظامی»، با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و به صورت کاربردی و با انجام مطالعات نظری و محیط شناسی تلاش گردیده است تا در راستای اهداف ... بیشتر

پژوهشی

تحلیل جغرافیایی زمینه‌های شکست عملیات فروغ جاویدان و پیروزی عملیات مرصاد

کیومرث یزدان پناه درو؛ آرش نصیری زرقانی

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 61-88

چکیده

برای مطالعه و بررسی جنگ‌ها و عملیات‌های نظامی در دوره‌های زمانی گوناگون و همچنین پی بردن به علل شکست‌ها و پیروزی‌ها در صحنه‌های نبرد، بایستی به عامل جغرافیا توجه ویژه‌ای نمود. عملیات فروغ جاویدان ... بیشتر برای مطالعه و بررسی جنگ‌ها و عملیات‌های نظامی در دوره‌های زمانی گوناگون و همچنین پی بردن به علل شکست‌ها و پیروزی‌ها در صحنه‌های نبرد، بایستی به عامل جغرافیا توجه ویژه‌ای نمود. عملیات فروغ جاویدان که از سوی سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در سوم مردادماه سال 1367 و پس از پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط جمهوری اسلامی ایران آغاز شده بود، با بسترها و عوامل جغرافیایی ارتباط تنگاتنگی دارد. به این معنا که علاوه بر راهبردها و تاکتیک‌های نظامی که حتماً می‌بایست با در نظر گرفتن ویژگی‌های جغرافیایی منطقه طرح‌ریزی می‌شد، علل شکست سازمان در این عملیات و در سوی مقابل پیروزی عملیات مرصاد نیز پیوستگی مستقیم و قابل ملاحظه‌ای با عوامل جغرافیایی داشته‌ است. از این جهت، پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و مطالعات اسنادی قصد دارد به تحلیل جغرافیایی عملیات فروغ جاویدان بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که عوامل جغرافیایی چه نقشی در شکست عملیات فروغ جاویدان و پیروزی عملیات مرصاد داشته‌اند؟ بررسی‌ها و نتایج پژوهش نشان داده است که عوامل طبیعی و انسانی شامل توپوگرافی منحصربه‌فرد استان کرمانشاه و موقعیت دفاعی تنگه چهارزبر واقع در 34 کیلومتری غرب کرمانشاه و همچنین ایجاد تراکم شدید انسانی و راه‌بندان سنگین توسط مردم جنگ‌زده در محدوده دشت حسن‌آباد و در محور جاده اسلام‌آباد غرب - کرمانشاه، از مهم‌ترین علل ناکامی سازمان و شکست عملیات فروغ جاویدان محسوب می‌شوند که درنهایت منجر به پیروزی عملیات مرصاد از سوی نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران گردید.

پژوهشی

تعقیب متجاوز و استمرار جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران در پرتو حق دفاع مشروع: بررسی دیدگاه ایرانی

غلامعلی قاسمی؛ محمد صالح تسخیری؛ حسن شیروانی فیل آبادی

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 89-111

چکیده

جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران یکی از طولانی‌ترین، مرگبار‌ترین و گران‌ترین مخاصمات مسلحانه در قرن بیستم محسوب می‌گردد. رژیم بعثی عراق در سال 1359 و اندک زمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ... بیشتر جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران یکی از طولانی‌ترین، مرگبار‌ترین و گران‌ترین مخاصمات مسلحانه در قرن بیستم محسوب می‌گردد. رژیم بعثی عراق در سال 1359 و اندک زمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران را مورد تجاوز نظامی قرار داد. در روزهای اولیه جنگ بخش‌های زیادی از خاک ایران را به اشغال درآمد و این جنگ 8 سال به طول انجامید. در سال 1361 ایران توانست ضمن آزادسازی خرمشهر، بخش‌هایی از خاک عراق را نیز تصرف کند. تعقیب متجاوز و استمرار جنگ پس از فتح خرمشهر و تصرف فاو از سوی ایران، سبب طرح ابهامی گشته که تاکنون در اثر پژوهشی حقوقی فارغ از مباحث سیاسی و نظامی، مورد تتبع قرار نگرفته است. اثر حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوأل است که علت استمرار جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران پس از فتح خرمشهر چه بود و اینکه از نظر حقوقی ایران می‌توانست با توسل به دفاع مشروع به خاک کشور متجاوز وارد و بخش‌هایی از آن را تصرف نماید. برای رسیدن به این هدف از روش کتابخانه‌ای بر پایه منابع اَسنادی با رویکرد توصیفی و تحلیلی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان دهنده این است که طبق مقتضیات نظریه دفاع مشروع و با حصول شرایطی بر اساس عرف و رویة بین‌الملل، اقدام ایران مشروع بوده است.

پژوهشی

عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال اول جنگ تحمیلی(31 شهریور 1359 الی 31 شهریور 1360)

مصطفی ولی پور؛ مجید جافریان؛ عارف قنبری آغچه

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1403، صفحه 113-136

چکیده

پژوهش حاضر از نوع توسعه‌ای به روش تاریخی- تحلیلی با هدف بررسی عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال اول جنگ تحمیلی (31 شهریور 1359 الی 31 شهریور 1360) انجام شد. سؤال اصلی پژوهش: عملکرد ارتش در سال اول جنگ تحمیلی ... بیشتر

واکاوی اهداف جنگ شناختی دشمن و راهکارهای تاب آوری مقابله با آن با تاکید بر آموزه های قرآن

دوره 8، شماره 4 ، اسفند 1401، ، صفحه 143-162

چکیده

در عصر حاضر جنگ شناختی، ابزار اصلی دستیابی به اهداف توسعه طلبانه قدرت های استکباری بدون درگیری نظامی است. جنگ شناختی، رهیافتی ترکیبی از ظرفیت های نبرد غیر جنبشی متعلق به فضای سایبر، اطلاعات، روانشناسی، ... بیشتر

سردار سلیمانی و بسیج مردمی در عراق و سوریه (زمینه های شکل گیری تا نقش و نیات شهید سلیمانی)

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 85-109

چکیده

چکیده: شکل‌گیری نهادی مردمی در گفتمان جمهوری اسلامی ایران به نام «بسیج» و تکرار این تجربه در سوریه با نام «نیروهای دفاع ملی» و در عراق با عنوان «حشدالشعبی»، صرف نظر از معنای انتقال یک ... بیشتر چکیده: شکل‌گیری نهادی مردمی در گفتمان جمهوری اسلامی ایران به نام «بسیج» و تکرار این تجربه در سوریه با نام «نیروهای دفاع ملی» و در عراق با عنوان «حشدالشعبی»، صرف نظر از معنای انتقال یک تجربۀ موفق، حکایت از زمینههای شکلگیری و نیتی دارد که این مقاله با بهره‌گیری از روش هرمنوتیک قصدی-زمینه‌گرای کوئنتین اسکینر در پی تبیین آن است. در همین راستا، پرسش اصلی این است که شکلگیری شبکههای بسیج مردمی در عراق و سوریه متأثر از چه زمینههایی است و مقاصد و نیات سردار سلیمانی در حمایت از این نیروها چه بوده است؟ برمبنای یافتههای پژوهش، زمینههای شکل‌گیری نیروهای دفاع ملی سوریه در مقولاتی چون 1- اعتراضات مردمی؛ 2- فرصت‌طلبی سلفیهای تکفیری و ورود خشونت به عرصۀ اعتراضات؛ 4- ضعف ارتش سوریه و 5- ورود سپاه قدس و استفاده از نیروهای مردمی، قابل فهم است. حشدالشعبی نیز پس از توالی 1- نبود همبستگی جامعۀ شیعیان عراق؛ 2- ضعف ساختاری حاکمیت؛ 3- نبود روحیۀ مبارزه در ارتش کلاسیک؛ 4- فاجعۀ انسانی و 5- حمایت سپاه قدس از بسیج مردم عراق، پدید آمد. مقاصد سردار سلیمانی نیز در کوتاه‌مدت، وحدت میان نیروهای محور مقاومت، افزایش مشروعیت حاکمیت عراق و سوریه، شکست سلطۀ داعش و اخراج نیروهای آمریکایی از عراق و سوریه و در بلندمدت، آرامش منطقه و جهان اسلام، حفظ مرزهای ایران از نفوذ سلفی‌های جهادی، قدرتمند نمودن بسیج مردمی عراق و سوریه به مانند حزب‌الله و رسیدن به آرمان آزادی قدس بود.

چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیم ‌و تربیت

دوره 2، شماره 3 ، آذر 1395

چکیده

ایثار و شهادت از جمله مفاهیمی است که در تمام جوامع بشری برای کسانی که در راه ارزش‌ها فداکاری نموده و کشته می‌شوند، به دیده احترام نگریسته و آنان را مقدس می‌دانند. فرهنگ ایثار و شهادت یکی از بارزترین ... بیشتر ایثار و شهادت از جمله مفاهیمی است که در تمام جوامع بشری برای کسانی که در راه ارزش‌ها فداکاری نموده و کشته می‌شوند، به دیده احترام نگریسته و آنان را مقدس می‌دانند. فرهنگ ایثار و شهادت یکی از بارزترین خصوصیات ادیان الهی به‌ویژه دین مبین اسلام است. این فرهنگ پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی و در مواجهه با تهدیدات همه‌جانبه دشمنان اسلام، باهدف دفاع از اصول و مبانی اعتقادی، تحول ویژه‌ای را در نظام زندگی و فرهنگی مردم ایجاد کرد. اندیشمندان و دلسوزان کشور و در صدر آنان مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی)، ضمن اندیشیدن تمهیدات لازم، علاوه بر اتخاذ راه‌های متعدد از جمله تقویت دفاعی و تولید نیروی بازدارندگی، بهترین راهکار را ترویج فرهنگ ایثار و شهادت دانستند. براین‌اساس، در پژوهش حاضر، ضمن توضیح مفاهیمی چون فرهنگ، ایثار و شهادت، تلاش شده جایگاه این مفاهیم در آموزه‌های دین مبین اسلام و راه‌های تحقق و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت مورد بررسی قرار گیرد، موضوعی که می‌بایست امروزه به‌عنوان یک مسئله مهم و اساسی در دستور کار مسئولان و دست‌اندرکاران تعلیم‌وتربیت کشور بزرگ ایران اسلامی که واجد قابلیت‌های ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد در منطقه ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی آسیای جنوب غربی است، جهت مقابله و دفع تهدیدات، برای رسیدن به تمدن اسلامی قرار گیرد، در این مقاله، ابتدا مفاهیم کلیدی تشریح، سپس محورهای مربوط، احصاء می‌شود و به‌منظور غنای بیشتر ادبیات تحقیق، دیدگاه‌های امامین انقلاب، حضرت امام خمینی(رحمت‌الله علیه) و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در خصوص فرهنگ ایثار و شهادت تبیین می‌گردد، در بخش سوم نیز از روش تحقیق با رویکرد توصیفی - تحلیلی استفاده شده که گردآوری اطلاعات موردنیاز از طریق منابع کتابخآن‌های، اینترنتی و اسنادی و بر اساس عنوان مقاله، تحقیق، توصیف و تحلیل شده است. در بخش چهارم، چارچوب نظری مبتنی بر دو مفهوم «ایثار و شهادت» و «تعلیم‌وتربیت» آورده شده و در ادامه یافته‌های تحقیق منطبق با اصول و مبانی قرآن و دفاع مقدس تشریح و پس از اشاره اجمالی به مبانی مرتبط بافرهنگ ایثار و شهادت، در پایان به‌منظور تبیین صحیح و منطقی از منظر معرفت‌شناختی قرآن و چگونگی پرورش و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیم‌وتربیت کشور، ضمن جمع‌بندی، پیشنهادها و راه‌حل‌های کاربردی منظور و ارائه شده است.

جمهوری اسلامی ایران و فضای مجازی؛ راهکارهایی برای حل چالش‌ها

دوره 6، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 147-178

چکیده

جهانی شدن فرصت‌ها و تهدیدات متعددی برای کنشگران به ویژه کشورهای در حال توسعه شکل داده است. شبکه‌های اجتماعی یا فضای مجازی به عنوان جدیدترین فناوری‌ها، نقش مهمی در آگاهی‌های سیاسی و شکل‌دهی تحولات ... بیشتر جهانی شدن فرصت‌ها و تهدیدات متعددی برای کنشگران به ویژه کشورهای در حال توسعه شکل داده است. شبکه‌های اجتماعی یا فضای مجازی به عنوان جدیدترین فناوری‌ها، نقش مهمی در آگاهی‌های سیاسی و شکل‌دهی تحولات داخلی کشورها داشته و همچنین تهدیدات غیر قابل انکاری در ابعاد قدرت نرم برای کشورها به وجود آورده است. در دهه‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به تجربیات متنوعی در زمینه فضای مجازی ( شبکه‌های اجتماعی ) دست یافته است ولی همچنان با چالش‌های متعددی در این زمینه روبرو است. در این مقاله نگارندگان به دنبال بررسی راهکارهای راهبردی در جهت مقابله با چالش‌های فضای مجازی برآمده‌ و این فرضیه را مورد ارزیابی قرار داده که، راهکارها و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال فضای مجازی را می‌توان در سطوح بین‌المللی، نقش و کارکرد سیاست‌های دولت و نقش رسانه‌ها و مدیریت آنان مورد تبیین قرار داد. اهداف پژوهش در سطح کاربردی عمدتاً در جهت مقابله با تهدیدات فضای مجازی و مقابله با راهبردهای کنشگران متخاصم می-باشد. یافته‌های پژوهش بیانگر آنست که، مهم‌ترین راهکارهای مطرح با درکی آسیب شناسانه در قبال فضای مجازی در سطجی سیستمی را می‌توان در مسائل خارجی (فقدان همکاریهای بین‌المللی )، نقش و کارکرد دولت و رسانه‌ها پیگیری کرد. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب کتابخانه‌ای و اینترنتی می‌باشد.

بررسی نقش زنان در دفاع مقدّس براساس خاطرهنوشت یکشنبۀآخر (خاطرات معصومه رامهرمزی)

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 49-68

چکیده

حضور بانوان در دوران هشت سالۀ دفاع مقدّس، بسیار درخشان است. خدمات بانوان در زمینه‌های گوناگون فرهنگی، درمانی، اقتصادی، اجتماعی، هنری، سیاسی و حتّی نظامی را نمی‌توان نادیده گرفت. آن‌ها گاه در نبرد رویارو ... بیشتر

پژوهشی

درس آموخته‌های پدافند غیرعامل در حوزه کاهش آسیب‌پذیری دوران دفاع مقدس

حمید فروزان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 آذر 1403

چکیده

مطالعه و تحقیق در مورد جنگ ۸ ساله عراق علیه ایران به‌منظور استفاده افکار عمومی و استفاده خاص در زمینه‌های آموزش، ارتقاء بینش نیروهای مسلح، سازمان‌دهی، به‌روزآوری روش ها واقدامات پدافند غیر عامل امری ... بیشتر مطالعه و تحقیق در مورد جنگ ۸ ساله عراق علیه ایران به‌منظور استفاده افکار عمومی و استفاده خاص در زمینه‌های آموزش، ارتقاء بینش نیروهای مسلح، سازمان‌دهی، به‌روزآوری روش ها واقدامات پدافند غیر عامل امری ضروری می‌باشد. پدافند غیرعامل به‌عنوان یک ابزار دفاعی کم‌هزینه و پرفایده مسئله‌ای است که در دوران کنونی به آن توجه زیادی می‌شود؛ به‌نحوی‌که امروزه یکی از پایه‌های نبرد و اصولی می‌باشد که در جنگ‌ها از آن استفاده می‌شود. رعایت اصول پدافند غیرعامل با سبک و سیاق ابداعی و در نوع خود تازه در تاریخ هشت سال دفاع مقدس از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش حاضر باهدف بررسی تجربیات و اقدامات پدافند غیرعامل در دوران دفاع مقدس و با استفاده از ساختار پژوهش‌های آمیخته و روش توصیفی- تحلیلی انجام‌گرفته است و برای جمع‌آوری یافته‌های نظری از فن بررسی اسناد و مدارک علمی و مصاحبه خبرگی استفاده‌شده است. نتایج پژوهش که مبتنی بریافته های 9 حوزه از درس آموخته های دفاع مقدس با رویکرد پدافند غیر عامل است نشان می دهد که موفقیت پدافند غیرعامل در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به عوامل متعددی بستگی داشت که این عوامل درمجموع نقش بسزایی در حفاظت ازمردم، نیروها، زیرساخت ها، تأسیسات، موفقیت‌های نظامی و کاهش تلفات انسانی در جنگ را برعهده داشتند.از نتایج دیگر پژوهش استفاده از درس آموخته ها در طرح ها ونظام نامه های راهبردی و عملیاتی حوزه های مختلف پدافند غیرعامل کشور برای مقابله با تهدیدات مشابه و نوین است.