نوع مقاله : ترویجی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 استاد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 استاد علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
وجود روابط مبتنی بر تنش و منازعه میان واحدهای سیاسی- فضایی در ابعاد مختلف محلی، ملی و منطقه‌ای از قدیمی‌ترین و پایدارترین وجوه زمامداری انسان در طول تاریخ به‌شمار می‌رود. این امر از زمان تشکیل و رسمیت یافتن دولت- ملت‌ها بعد از قرارداد وست‌فالیا شکل بارزتری به‌خود گرفت و همواره در برهه‌های مختلف، روابط خصمانه میان کشورهای همسایه، جایگزین روابط دوستانه شده که در بسیاری از موارد به جنگ و درگیری نیز انجامیده است. در این بین، عوامل و ارزش‌های جغرافیایی و جغرافیای سیاسی نقش عمده‌ای در بروز تنش و منازعه میان واحدهای سیاسی همسایه ایفا کرده است. در این پژوهش سعی شده است با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با بهره گرفتن از منابع کتابخانه‌ای، به تبیین و بررسی سرچشمه‌های جغرافیای سیاسی تنش و منازعه عراق علیه ایران بر پایه الگوی «های‌پوتیتکا»ی پیتر هاگت پرداخته شود. فرضیه بنیادین این مقاله آن است که عوامل جغرافیای سیاسی نظیر مسأله مرزها، قومیت و مذهب، ادعاهای سرزمینی، مرز دریایی در خلیج فارس، حوزه‌های انرژی مشترک، وابستگی هیدروپلیتیک عراق به ایران و...، نقش عمده‌ای در بروز تنش و منازعه عراق علیه ایران ایفا کرده است.
کلیدواژه‌ها
1. احمدی، کوروش (1384)؛ عراق پس از سقوط بغداد (مجموعه مقالات)، تهران، وزارت امور خارجه.
2. اطلس منابع آب ایران (1369)؛ تهران، وزارت نیرو،معاونت بهره‌برداری و مدیریت منابع جعفری ولدانی، اصغر (1371)؛ کانون‌های بحران در خلیج فارس، تهران، کیهان.
3. چرچیل، رابین و آلن لو (1376)؛ حقوق بین‌الملل دریاها، ترجمه بهمن آقایی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
4. حافظ‌نیا، محمدرضا (1371)؛ خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، تهران، سمت.
5. حافظ‌نیا، محمدرضا (1385)؛ اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد، پاپلی.
6. دوئرتی، جیمز و رابرت فالتزگراف (1383)؛ نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران، قومس.
7. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلّح(1382)؛ کشور عراق، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلّح.
8. سیف‌زاده، حسین (1379)؛ عراق: ساختارها و فرایند گرایش‌های سیاسی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
9.عزتی، عزت‌الله (1381)؛ تحلیلی بر ژئوپلیتیک ایران و عراق. تهران، وزارت امور خارجه.
- فولر، گراهام (1373)؛ قبله عالم: ژئوپلیتیک ایران، ترجمه عباس مخبر، تهران، مرکز.
- قربانی‌نژاد، ریباز (1387)؛ بررسی تطبیقی الگوی خودگردانی کردستان عراق با الگوهای خودمختاری و فدرالیسم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمدرضا حافظ‌نیا، دانشگاه تربیت مدرس.
- کریمی‌پور، یداله (1372)؛ جغرافیای سیاسی- امنیتی شمال غرب ایران، پروژه تحقیقاتی گروه جغرافیای دانشگاه امام حسین(ع)، تهران.
- کریمی‌پور، یداله (1379)؛ مقدمه‌ای بر ایران و همسایگان: منابع تنش و تهدید، تهران، جهاد دانشگاهی تربیت معلم.
- گالاهر، کارولین و همکاران (1390)؛ مفاهیم اساسی در جغرافیای سیاسی، ترجمه محمدحسن نامی و علی محمدپور، تهران، زیتون سبز.
- مقصودی، مجتبی (1384)؛ عراق پس از سقوط بغداد (مجموعه مقالات)، تهران، وزارت امور خارجه.
- هاگت، پیتر (1379)؛ جغرافیا ترکیبی نو (جلد دوم)، ترجمه شاپور گودرزی‌نژاد، تهران، سهالستی، کی.جی (1373)؛ مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم‌سری، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
- Barden, Kathleen amd Fred Shelley (2000). Engaging Geopolitics, England, Pearson Education Limited.
- Bellamy, Foster (2006). The New Geopolitics of Empire, Monthly Review, January.
- Coser, Lewis (1956). The Function of Social Conflict, New York, the Free Press.
- Dougherty, James Pfaltzgraff Robert (1981). Contending Theories of International Relations, Longman Higher Education.
- Frankle, Joseph (1973). Contemporary International Theory and Behavior of States, London, Oxford University Press.
- Haggett, Peter (2001). Geography: A Global Synthesis, Prentice Hall.
- Haggett, Peter (1972). Geography: A Modern Syntheses, New York, HarperCollins College Div.
- Haggett, Peter (1983). Geography: A Modern Syntheses, New York, HarperCollins College Div.
- The World Fact Book/Iraq; www.cia.giv.com
)