نوع مقاله : ترویجی
نویسندگان
کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
تحولات تاریخی و سیاسی جغرافیای سیاسی ایران، همواره با توجه به کارکرد چند‌وجهی اقوام، در سیر معادلات قدرت تحلیل و ارزیابی می‌شود؛ به‌طوری که تصویر موزاییکی اقوام در این جغرافیای سیاسی طی تاریخ، چرخه‌ای از فرصت- تهدید را در مقابل منافع ملّی ایران نمایش می‌دهد. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش قوم عرب خوزستان در جنگ تحمیلی پرداخته شد. در واقع جنگ طولانی اخیر که با شعار حمایت از اعراب خوزستان یا به گمان دولت عراق، «عربستان» آغاز و تداوم یافت، مناسب‌ترین فرصت را برای آشکارسازی حداکثر تمایلات واگرایانه در اختیار اعراب خوزستان گذاشت. با مطالعه این نقش‌آفرینی، مشخص شد که پیوندهای مذهبی، تاریخی و روابط اجتماعی- اقتصادی، خوزستان را دارای چنان هویت ایرانی گردانیده بود که مردم این منطقه با مقاومت و مخالفت در برابر دولت بعثی و عرب عراقی، که با تبلیغات و وعده‌های فراوان سعی در تحریک و همگرایی آنان داشت، نشان دادند که پیوند عوامل اعتقادی و باورهای آنان با سرزمین و کشور ایران، محکم‌تر از آن است که بتوان با پیش کشیدن مسائل قومی، آنها را از هم جدا کرد. بنابر این، جنگ تحمیلی، زمینه بروز و نقش‌آفرینی این اعتقادات و باورهای نهفته را در میان قوم عرب خوزستان زنده کرد. از این رو، مقاومت مردم خوزستان در برابر تهاجم عراق، نقش مؤثری در سرنوشت جنگ ایفا کرد و در پایان، باعث شکست طرح تجزیه خوزستان شد.
کلیدواژه‌ها
- آغاز تا پایان: سیری در تحولات جنگ(1374)؛ تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.احمدلو، حبیب (1381)؛ «رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان تبریز»، فصلنامه مطالعات ملی، سال چهارم، ش ١٣.
- احمدی، حمید (1384)؛ «تنوع قومی و تمامیت ارضی ایران، سازگاری داخلی و مخاطرات منطقه‌ای»، فصلنامه فرهنگی و اجتماعی گفتگو، ش 43.
- احمدی، حمید (1377)؛ ریشه‌های بحران در خاورمیانه، تهران، کیهان.
- احمدی، حمید (1378)؛ قومیت و قوم‌گرایی در ایران، تهران، نی.
- اسمیت، آنتونی (1383)؛ ناسیونالیسم (نظریه، ایدئولوژی، تاریخ)، ترجمه منصور انصاری، تهران، مؤسسه مطالعات ملی.
- اسمیت، آنتونی (1377)؛ «منابع قومی ناسیونالیسم»، واحد ترجمه، فصلنامه مطالعات راهبردی.
- بیگدلی، علی (1382)؛ تاریخ سیاسی و اقتصادی عراق، تهران، میراث ملل.
- پارسادوست، منوچهر (1365)؛ زمینه‌های تاریخی اختلاف ایران و عراق، تهران، شرکت سهامی انتشار.
- جعفری ولدانی، اصغر (1367)؛ بررسی تاریخ اختلافات مرزی ایران و عراق، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
- جعفری ولدانی، اصغر (1381)؛ «طرح‌های تجزیه خوزستان»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش 212.
- جعفری ولدانی، اصغر (1371)؛ کانون‌های بحران در خلیج فارس، تهران، کیهان.
- جعفری ولدانی، اصغر (1387)؛ «هویت ایرانی خوزستان در گستره تاریخ»، فصلنامه مطالعات ملی، سال نهم، ش 3.
- جنگ در خرمشهر (1364)؛ تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
- چلبی، مسعود (1374)؛ جامعه‌شناسی نظم، تهران، نی.
- حافظ‌نیا، محمدرضا (1385)؛ اصول و مفاهیم ژئوپولیتیک، [بی‌جا]، پاپلی.
- حافظ‌نیا، محمدرضا (1381)؛ جغرافیای سیاسی ایران، تهران، سمت.
- روزشمار جنگ ایران و عراق (1375)؛ تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
- سریع‌القلم، محمود (1374)؛ «تبیین مبانی سیاست خارجی عراق»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال دوم، ش 2.
- سیادت، موسی (1374)؛ تاریخ و جغرافیای عرب خوزستان، [بی‌جا]، مؤسسه چاپ و نشر انزان.
- عباسی سرمدی، مهدی (1385)؛ «حقوق تاریخی و کاربرد زور در روابط بین‌الملل (مبانی نظری و تجربه عملی استان خوزستان و سرزمین کویت)»، مجله حقوق عدالت آرا، ش 3.کامران، حسن و کریمی‌پور، یدالله (1381)؛ «مقدمه‌ای بر علت وجودی ایران جدید»، فصلنامه مدرس، دوره ششم، ش 2.
- کرزن، لرد (1367)؛ ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، علمی و فرهنگی.
- کریمی‌پور، یدالله (1380)؛ چشم‌اندازهای فرهنگی- اجتماعی (کتاب دوم)، طرح جامع مطالعات مرزی، تهران، اداره کل امور مرزی.
- کریمی‌پور، یدالله (1383)؛ «عرب‌های خوزستان: واگرایی و همگرایی»، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، ش 51.
- کسروی، احمد (1355)؛ شهریاران گمنام، تهران، امیرکبیر.
- مجتهدزاده، پیروز (1381)؛ جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران، سمت.
- مطلّبی، مسعود (1387)؛ «جغرافیای سیاسی اقوام ایرانی»، ماهنامهزمانه، سال هفتم، ش 79معمار، رحمت‌الله (1378)؛ سنجش گرایش به هویت تاریخی، تهران، مرکز تحقیقات و سنجش برنامه‌ای سازمان صدا‌و‌سیما.
- هیبلزگری،کریس (1381)؛ جنگپست‌مدرن: سیاستنویندرگیری، ترجمه احمدرضا تقاء، تهران، دانشکده فرماندهی و ستاد دوره عالی جنگ.
- هینبوش، ریموند (1382)؛ «سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه»، ترجمه علی گل‌محمدی، فصلنامه مطالعات راهبردی.
- Milton, J. Esman (2004). An Introduction to Ethnic Conflict, Cambridge, Polity Press.
- Ministry of Foreign Affairs Republic of Iraq (1981). The Iraqi- Iranian Conflict Document Dossier.
- Naisbitt, John (1994). Global Paradox, New York, William Morrow & Co, Inc.
- Saidman, Stephan (2002). "Thinking Theoretically about Identity & Foreign Policy", In: Shibly Tehlhami & Michael Barnedtt (Ed.), Identity and Foreign Policy, In the Middle East.
- Sills, David (1998). Nation and Nationalizing International Encyclopedia ofSocial Science, Macmillan Press
- Thompson, Andrew (2001). "National Identities and Human Agency", the Sociological Review.
- Yavari, Neguin (1997). "National, Ethnic and Sectarian Issues in the War", in IranianPerspectives on the Iran-Iraq War, edited by Farhang Rajaee, US: University Press of Florida.
)