نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

با آغاز تهاجم نظامی عراق علیه ایران، همان‌گونه که انقلاب ‌اسلامی با رهبری امام‌خمینی(ره) به پیروزی رسیده بود در دفاع مقدس نیز مدیریت آن با رهنمودهای ایشان ادامه یافت. وی اصل دفاع در برابر تجاوز را تـبعیت از حـکم خدا عنوان نموده و دفاع در برابر این جنگ تحمیلـی را نه یک جنگ تـهاجمی بـلکه دفاع از کشور و بالاتر از آن، دفاع از اسـلام تـلقـی و دفـاع از اسـلام را یک اصـل واجـب و یک تکلیف شرعی دانستند. سئوال اصلی مقاله این است که «پویش قدرت‌نرم بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس چگونه بوده است؟» فرضیه مقاله مدعی است که ایشان ضمن تشریح علل جنگ و ضرورت دفاع به طرح شعارهای اصولی در جنگ پرداخته و مؤلفه‌های راهبرد سیاست دفاعی را مبتنی بر قدرت‌نرم شکل داده است. خطوط اصلی سیاست‌های امام(ره)، متأثر از محورهایی شامل؛ «اندیشه فقهی امام(ره) در باب جهاد در اسلام»، «تجربه تاریخی امام(ره) از رفتار نظام سلطه و استکبار درکشورهای اسلامی و ایران» ، «شناخت ایشان از صدام حسین و نظام بعث عراق» و «اظهارات و اقدامات عراقی‌ها علیه ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی» است. این پژوهش با روش کیفی و تکنیک کتابخانه‌ای، تفکر سیاسی ـ دفاعی امام(ره) در برابر تهدیدات را بررسی نموده و دفاع در برابر مهاجم با هدف بازدارندگی در مقابل حمله دشمن را در سه مؤلفه «اندیشه فقهی امام‌خمینی(ره) در باب جهاد در اسلام»، «تجربه تاریخی امام‌خمینی(ره) از رفتار نظام سلطه و استکبار در کشورهای اسلامی و ایران» و «برجسته‌سازی«دفاع‌مقدس» جهت «صدور ارزش‌های انقلاب»» بازشناسی کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آجرلو، علی و مقصودی، مجتبی(1397). بررسی نقش هویت در سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر بازدارندگی همه‌جانبه و متعارف‌گرایی. پژوهشنامه انقلاب اسلامی. 8(29)، 89-112.
احمدی، حمید(1388). بنیادهای هویت ملی ایرانی. تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ارجینی، حسین و علیمرادی، زهرا(1394). راهبردهای امام‌خمینی(ره) در مدیریت دفاع مقدس. مطالعات انقلاب اسلامی. 12(42)، 139-158.
امه‏طلب، فرخ(1379). جریان تکاملی آثار، آراء و رفتارسیاسی امام‏خمینی(ره)، به اهتمام: گروه تحقیقات سیاسی اسلام، مؤلفه‏های اندیشه سیاسی امام‏خمینی(ره)، تهران: پژوهشگاه علوم‏انسانی و مطالعات فرهنگی، 147-196.
ترابی، قاسم و رضایی، علیرضا(1390). فرهنگ راهبردی جمهوری اسلامی ایران: زمینه‌های ایجابی، شاخص‌های اساسی، مطالعات راهبردی، 14(4)، 135-162.
جنکینز، ریچارد(1381). هویت اجتماعی. ت. یاراحمدی. تهران: شیرازه.
خانی، حسین و قاسمیان، سلمان(1400). اقتصاد سیاسی انرژی در ایران، تهران: دانشگاه پیام نور.
خانی، حسین(1387). هویت ایرانی در گذرگاه تاریخ. مطالعات ملی. 9(33)، 45-67.
خداوردی، حسن و رحمتی، فرزانه(1397). راهبرد قدرت نرم امریکا در مقابل جمهوری اسلامی ایران. مطالعات سیاسی. 10(39)، 75-94.
خمینی، روح‌الله(١٣85). صحیفه امام. چ4، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(ره).
خمینی، روح‌الله(١٣٨٩). صحیفه روح الله؛ وصیتنامه سیاسی- الهی امام‌خمینی(ره). چ دوم، تهران: تـسنیم.
درودیان، محمد(1394). جنگ ایران و عراق؛ مسائل و موضوعات. تهران: سمت.
درویشی، فرهاد و فردی‌تازه‌کند، محمد(1393). بررسی اندیشه دفاعی حضرت امام‌خمینی(ره)، راهبرد دفاعی. 12(46)، 1-43.
دیلمقانی، فرشید و قاسمی ترکی، محمدعلی(1397). جایگاه هویت ملی در ایران، نگاهی به تطور تاریخی، الگوها و سیاست‌های هویتی ملی. پژوهشنامه تاریخ. 13(52)، 17-44.
سوری، حسین و رنجبر، قاسم و محمدی، محمدرضا(1401). تحلیل جایگاه قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در بازدارندگی دفاعی، مطالعات دفاع مقدس، 8(30)، 163-183.
شاکری، روح‌الله و لک‌زایی، رضا(1396). منابع نرم قدرت متعالی در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، مطالعات انقلاب اسلامی، 14(51)، 51-70.
شاهقلیان‌قهفرخی، رضا(1399). تبیین اندیشه‌های دفاعی امام‌خمینی(ره) در دوران دفاع مقدس. مطالعات دفاع مقدس و نبردهای معاصر. 3(4)، 151-186.
شجاعی، هادی(1396). کاربست توحید در فرایند تولید قدرت نرم‌افزاری در حکومت اسلامی، حکومت اسلامی، 23(2)، 53-78.
شفیعی‌فر، محمد و الوندی، محمد(1391). رهبری امام‌خمینی(ره) در دفاع مقدس مبتنی بر گفتمان شباهت محور. پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی. 2(6)، 123-146.
شیپری، مریم(1395). پان‌ایسم در خاورمیانه؛ نگاهی به پان‌ایرانیسم ـ پان‌عربیسم ـ پان‌اسلامیسم مطرح شده در دهه 1960. پژوهش‏های تاریخی. 8(2)، 61-80.
عباسی‌قادی، مجتبی و خلیلی‌کاشانی، مرتضی(1389). تأثیر اینترنت بر هویت ملی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
عیوضی، محمدرحیم و امامی، اعظم(1390). فرایند تولید قدرت نرم با تأکید بر اندیشه امام خمینی، مطالعات قدرت نرم، 1(3)، 105-135.
فروتنی، زهرا(1395). تحلیل سیاست دفاعی امام‌خمینی(ره) در دفاع مقدس. سیاست دفاعی. 25(97)، 81-114.
مرندی، مهدی و سلیمانی، داود(1390). دفاع مقدس در اندیشه امام‌خمینی(ره). چ سوم، تهران: موسسه نشر آثار امام‌خمینی(ره).
هزارجریبی، جعفر و امین صارمی، نوذر(1389). جنبش‌های اجتماعی به‌مثابه قدرت نرم، مطالعات مدیریت انتظامی، 5(3)، 486-503.
Nye, Joseph. S. (1990). "The Changing Nature of World Power". Political Science Quarterly. No.105. Summer, 177- 192.
Stanley, Willis (2006). The Strategic Culture of the Islamic Republic of Iran, at: www.fas.org/irp/agency/dod/dtra/iran.pdf.