نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه تاریخ پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

جهاد سازندگی از نهادهایی بود که به‌فرمان رهبر انقلاب اسلامی تشکیل شد. هرچند ماهیت و فلسفۀ وجودی این نهاد، محرومیت‌زدایی از روستاها بود اما با شروع جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران، حضور و فعالیت در جنگ تحمیلی را نیز در برنامه‌های خود قرار داد. با در نظر داشتن اقدامات جهاد در امر محرومیت‌زدایی از روستاها و اعتماد مردمی به این نهاد، عملکرد جهاد در قالب فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و نظامی سبب پیشبرد مؤثر جنگ و مسائل مربوط به آن شد. پرسش اصلی پژوهش عبارت است: عملکرد جهاد سازندگی در جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران چگونه ارزیابی می­شود؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد: با مشارکت مردم و حمایت‌های مردمی، جهاد سازندگی در طول 8 سال جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران توانست از یک‌سو در پشت جبهه به امور تدارکات و پشتیبانی بپردازد و از سوی دیگر در خط مقدم جبهه نیز فعالیت رزمی-مهندسی داشته باشد. همچنین با وقوع خرابی‌های ناشی از جنگ و ضرورت بازسازی روستاهای مناطق جنگ، جهاد سازندگی با دارا بودن پشتوانه محرومیت‌زدایی مؤثر در سال‌های نخست پس از انقلاب اسلامی، مسئولیت این امر را عهده‌دار شد و در بازسازی مناطق جنگ‌زده عملکرد مثبتی به همراه داشت. این پژوهش با روش تاریخی و شیوه توصیفی تحلیلی و با کمک از اسناد و مدارک آرشیوی و مصاحبه با کنشگران و شاهدان عینی و نیز بهره بردن از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اردستانی، حسین(1393). جهاد سازندگی در جنگ تحمیلی، نگین ایران، 13(51)، 5-8.
ایروانی، محمدجواد(1377). نهادگرایی و جهاد سازندگی، تهران: اداره کل روابط عمومی وزارت جهاد سازندگی.
به بازسازی و نوسازی روستاها چگونه بنگریم؟(1364). مجلۀ جهاد، شمارۀ 83، بهمن.
بهرامی، مژده؛ ابراهیم زاده، فریمان؛ سلیمان پورعمران، محبوبه؛ محمد ابراهیم سپاسگزار، فاطمه(1401). طراحی الگوی مدیریت اثربخش نشر ارزش‌های دفاع مقدس. مطالعات دفاع مقدس، 8(4)، 9-43.
بیست سال تلاش برای سازندگی؛ نگاهی بر عملکرد و دستاوردهای 20 ساله جهاد سازندگی(1380). تهران: دفتر روابط عمومی وزارت جهاد سازندگی.
پورقربان، محمد(1401). نقش انقلاب اسلامی ایران در افول قدرت آمریکا در اندیشه و مکتب دفاعی امام خامنه ای (حفظه الله). مطالعات دفاع مقدس، 8(4)، 115-142.
جلال، معموله(1393). ستاد پشتیبانی و مهندسی جنگ مستقر در استان‌ها، نگین ایران، 13(51)، 115-144.
جهاد پیشتاز سازندگی(1374). اداره کل روابط عمومی، خرداد.
جهاد سازندگی بازسازی 1200 روستای جنگ‌زده را بر عهده می‌گیرد(1361). جهاد، 34، 22 خرداد.
جهاد سازندگی درراه بازسازی و نوسازی روستاهای جنگ‌زده(1361). جهاد، 40، 28 مهر.
جهاد سازندگی درراه بازسازی و نوسازی روستاهای جنگ‌زده، بازسازی شهرها به وزارتخانه‌ها و بازسازی روستاها به جهاد سازندگی واگذار شده است، گفتگویی با یکی از اعضای ستاد بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده روستایی(1361). جهاد، 36، 2 مرداد.
جهاد سازندگی و مهندسی عملیات سازمان‌یافته (گزارشی تحلیلی از فعالیت‌های مهندسی ستاد پشتیبانی مهندسی جنگ جهاد سازندگی)(1362). جهاد، 55، 29 تیر.
جهاد سازندگی، جان سازنده انقلاب است (آینده جهاد و نقش جهاد و موفقیت جهاد در جبهه) برای نوشتن تاریخ جنگ باید تاریخ خدمات جهاد را بنویسیم(1361). جهاد، 32، اردیبهشت.
جهاد و چهار سال جنگ مقدس(1363). جهاد، شمارۀ 66، شهریور.
حسنی، مجتبی و امین شاه‌بابای آشتیانی(1395). اقتصاد جهادی: مروری بر تجربه اقتصادی جهاد سازندگی، تهران، انتشارات سدید.
حیدری، مهدی(1393). پیدایش، شکل‌گیری و فعالیت‌های جهاد سازندگی در جنگ تحمیلی، نگین ایران، 13(51)، 9-28.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 010705/400
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 15309/293
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 45188/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 45425/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 45490/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 45709/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 45874/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 46443/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 47698/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 47698/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 48032/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 48551/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 488545/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 49173/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 49465/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 50342/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 50431/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 51379/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 52636/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 53206/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 54231/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 54235/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 54381/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 54795/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 54900/320
 سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 55684/320
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 9604/293
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)،4055/400
سندرلاب، اریک(1397). تاریخچه سازمانی جهاد سازندگی ایران، ترجمۀ هادی جعفری و محسن جعفری، تهران: دانشگاه امام حسین.
شاهینی، زهرا(1394). اهالی خاک‌ریز، جهادسازندگی شاهرود در دفاع مقدس، تهران: نشر امینان، چاپ اول.
عراقی، عبدالله؛ بیدگلی، محمد؛ رجبی ده برزوئی، اصغر(1401). واکاوی اهداف جنگ شناختی دشمن و راهکارهای تاب آوری مقابله با آن با تاکید بر آموزه های قرآن. مطالعات دفاع مقدس، 8(4)، 143-162.
قافله باشی سید مجتبی و دیگران(1397). زنده‌باد جهاد ده روایت از مدیران و پیشکسوتان جهاد سازندگی، تهران، الگو نگار پیشرفت.
گزارش مقدماتی از کار شورای بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده روستایی(1361). جهاد، 33، 5 خرداد
مجموعه مقالات نقش جهاد سازندگی در بخش کشاورزی و توسعه روستایی(1386). تهران، وزارت جهاد کشاورزی.
مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام)، 3058/0406/06
مشایخی، علی و دیگران(1399). رسم جهاد تجربه کار جمعی در جهاد سازندگی به روایت حسنعلی عظیمی، تهران: راه یار.
مطالعات دفاع مقدس، 8(4)، 163-188.
نشریۀ الکترونیکی و فرهنگی هنری یاد(1400). اداره کل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی، 42. شهریور.
نقش جهاد سازندگی درزمینۀ سازی پیروزی بزرگ فتح(1361). جهاد، 31، اردیبهشت
نگاهی گذار به عملکرد جهاد سازندگی در عملیات بیت‌المقدس(1361). جهاد، 34، 22 خرداد.
همراهی، نعمت الله؛ اکبرزاده، فریدون؛ جلال پور، شیوا؛ محقق نیا، حامد(1401). جایگاه رویکرد سیاسی ـ معنوی سرمایه‌اجتماعی در پیروزی‌های دوران دفاع مقدس. مطالعات دفاع مقدس، 8(4)، 97-114.
همه باهم همگام با جهاد سازندگی به یاری روستائیان محروم مناطق جنگ‌زده روستایی بشتابیم (جهاد سازندگی در بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده روستایی)(1362). جهاد، 53، خرداد.