نوع مقاله : ترویجی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران

2 دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران

چکیده

جنگ تحمیلی با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود به‌صورت گسترده‌ای از شهریور 1359، کشور ایران را تحت‌تأثیر قرار داد. در این راستا، مطالعة ابعاد مختلف آن، به‌ویژه مطالعة عملکرد و شیوه‌های رفتاری مدیریت جنگ و دفاع از کشور طی این دوران از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا در این جنگ نمونة موفقی از مدیریت به سبک جدید (مدیریت انقلابی) ارائه گردید که حاصل جهان‌بینی الهی امام خمینیرحمت‌الله‌علیه و خلاقیت فرماندهان و مدیران عرصه‌های مختلف دفاع مقدس بود که در شرایط کنونی هم می‌تواند راهنما و الگویی اصولی برای دفاع از کشور باشد. باتوجه به این امر، پژوهش حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع اسنادی، اینترنتی و کتابخانه‌ای به واکاوی دو رویکرد اصلی حاکم بر نحوة دفاع و مدیریت جنگ پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نیروهای اسلام‌گرای مکتبی به رهبری امام خمینیرحمت‌الله‌علیه متعهد به شیوة انقلابی جنگ و دفاع همه‌جانبه بودند. جناحی که با ارائة مدیریتی مبتنی بر اصول دینی و مذهبی، این رخداد را به فرصتی برای بازتولید و تثبیت جمهوری اسلامی تبدیل نمود. در مقابل، نیروهای ملی‌گرا و ملی- مذهبی با مدیریت بنی‌صدر به نبرد کلاسیک اعتقاد داشتند؛ اما موقعیت حکومت نوپای ایران، توانایی به‌کارگیری آن را نداشت. سرانجام هم ناموفق‌بودن چند عملیات جنگی و عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا و ریاست جمهوری، خط بطلانی بر آن کشید و در‌نهایت، روند دفاع انقلابی و همه‌جانبه بر جنگ حاکم گردید.

کلیدواژه‌ها

کتابنامه
الف) منابع فارسی
قرآن کریم.
امام خمینیرحمت‌الله‌علیه، روح الله (1378). «صحیفة امامرحمت‌الله‌علیه»، تهران: انتشارات عروج.
«تاریخ تهاجم فرهنگی غرب؛ نقش روشنفکران وابسته (8)»، (1387). تهران: مؤسسة فرهنگی قدر ولایت، چاپ سوم.
«تجزیة ایران هدف رژیم بعث عراق»، پایگاه اینترنتی باشگاه خبرنگاران جوان به‌نشانی http://www.yjc.ir/fa/news/4573756، (۸ مهر1392).
«چگونگی شروع جنگ عراق علیه ایران» (3 مهر1390). روزنامة رسالت، شماره 7369.
«داستان خیانت بنی‌صدر»، پایگاه اینترنتی بصیرت، http://basirat.ir/fa/news/267544، (2 تیر 1393).
آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، «پروندة نهضت آزادی»، شمارة 6321.
آزادی، امیرعلی، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر امام خامنه‌ایمدظلهالعالی، «نیروهای انقلاب چگونه سرنوشت جنگ را تغییر دادند؟»، http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=29816، (23 خرداد 1394).
اسناد نهضت آزادی (بی‌تا)، تهران: انتشارات نهضت آزادی، جلد 14 و15.
اکبرپور بازرگانی، محمد‌جواد، خبرگزاری فارس، «نقدی بر عملکرد نظامی بنی‌صدر»، http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960704002058، (5 مهر 1396).
الهی، همایون (1365). «ضرورت تداوم دفاع مقدس»، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، جلد 1.
بازرگان، مهدی (1391). «انقلاب اسلامی ایران»، جلد 24، تهران: شرکت سهامی انتشار.
باقری‌کنی، مصباح الهدی و آذر، عادل (1394). «طراحی الگوی مدیریت تعالی رزمندگان دفاع مقدس»، فصلنامة مدیریت اسلامی، سال23، شمارة 3.
باوریان، فریده (1388). «تعامل جبهة ملی با جنبش اسلامی ایران (60-1340)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکدة امام خمینیرحمت‌الله‌علیه و انقلاب اسلامی.
باوریان، فریده (1395). «بازشناسی فکری- سیاسی جریان روشنفکری دینی لیبرال در ایران (80-1320)»، رسالة دکترای تاریخ انقلاب اسلامی، دانشگاه بوعلی‌سینا.
پورسعید، فرزاد (1391). «امام خمینیرحمت‌الله‌علیه و مدیریت نرم دفاع ملی؛ مطالعة موردی: جنگ تحمیلی»، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال پانزدهم، شمارة 3.
جلالی فراهانی، محسن(بی‌تا)، «امام خمینیرحمت‌الله‌علیه و مسئلة جنگ و صلح طی هشت سال دفاع مقدس»، بی‌جا.
حسینی‌زاده، محمدعلی (1386). «اسلام سیاسی در ایران»، قم: نشر مفید.
خزایی، حسین (1385). «جریان شناسی فکری ملی- مذهبی‌ها»، ماهنامة زمانه، شمارة 53.
خواجه‌سروی، غلام‌رضا (1374). «تعارضات جناح‌های سیاسی دورة اول مجلس شورای اسلامی»، مجلة پژوهشی دانشگاه امام صادقعلیهالسلام، شمارة 1.
دارابی، علی (1390). «جریان‌شناسی سیاسی در ایران»، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، چاپ نهم.
درودیان، محمد (1376). «آغاز تا پایان»، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
درودیان، محمد (1384). «جنگ بازیابی ثبات»، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
درودیان، محمد، پایگاه اینترنتی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، «تأثیرات متقابل تحولات راهبردی جنگ ایران و عراق و مواضع راهبردی امام خمینیرحمت‌الله‌علیه (قسمت دوم)» http://defamoghaddas.ir/fa/news/، (14 خرداد 1395).
دستور عجیب بنی‌صدر در زمان جنگ، پایگاه خبری مشرق نیوز، https://www.mashreghnews.ir/news/89710، (14 مهر 1390).
رضوی، مسعود (1376). «هاشمی و انقلاب»، تهران: همشهری، چاپ دوم.
سفیری، مسعود (1378). «حقیقت‌ها و مصلحت‌ها»، تهران: نشر نی.
سلطانی، محمد‌جواد (1392). «نگاهی به دفاع مشروع از دیدگاه فقه شیعه»، تهران: انتشارات عروج.
عمید زنجانی، عباسعلی(1381). «انقلاب اسلامی ایران»، قم: نشر معارف.
قلی‌نژاد، مهرداد (1391). «علت و اهداف حملة عراق به ایران»، قابل‌دسترس در وبلاگ http://mehrdad-he.blogfa.com/post/3
کدی، نیکی. آر(1383). «نتایج انقلاب ایران»، مترجم: مهدی حقیقت‌خواه، تهران: انتشارات ققنوس.
کرباسچی، غلام‌رضا (1380). «تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی»، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کریم‌الدینی، امین، پایگاه خبری جماران، «معمای سکوت و سقوط در آغاز جنگ»، https://www.jamaran.ir، (3 مهر 1396).
محمدی، جمشید و احدی، پرویز (1396). «مدیریت بحران امام خمینیرحمت‌الله‌علیه در دوران جنگ تحمیلی»، فصلنامة پژوهش ملل، دورة 2، شمارة 20.
محمدی، منوچهر (1377). «تحلیلی بر انقلاب اسلامی»، تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.
ملک‌زاده، محمد (1388). «از فراز تا فرود؛ تاریخچة جریان ملی‌گرایی»، مجلة فرهنگ پویا، شمارة 11.
هاشمی رفسنجانی، اکبر (1384). «انقلاب در بحران (کارنامه و خاطرات 1359)»، تهران: دفتر نشر معارف.
واثق، محمود و حسینی، نرجس سادات (1395). «بررسی و مفهوم جایگاه امنیت و دفاع ملی در اندیشة امام خمینیرحمت‌الله‌علیه »، مجلة سیاست دفاعی، سال بیست و چهارم، شمارة 94.
یکتا، حسین (1383). «ستون پنجم یا دومین دوراهی، نگاهی به مواضع و عملکرد نهضت آزادی ر مورد جنگ ایران و عراق»، نشریة زمانه، سال سوم، شمارة 26.
ب) منابع انگلیسی
Davis, Eric (2005). “Memories of state: politics, history, and collective identity in modern Iraq”, London: University of California Press.