نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق بین‌الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم

چکیده

 این نوشتار می­کوشد تا از رهگذر رویکردی تاریخی به تحلیل چگونگی تنظیم حقوقی توسل به زور تا شکل‌گیری نظام ملل متحد دست یازد و به کاستی­ها و چالشهای آن بپردازد. بررسی سیر تاریخیِ حاکم بر توسل به زور از سده­های میانی و نظریه جنگ عادلانه تا زمان پدیدایی سازمان ملل متحد، روندی تکاملی از نامحدودبودن اختیار دولتها در توسل به زور علیه یکدیگر تا محدودیت و ممنوعیت آن را نشان می­دهد. اصلی­ترین چالشِ حقوق بین­المللِ ناظر بر توسل به زور در این دوره، اراده­گراییِ افراطیِ دولتها و غلبه زور و سیاست بر صلح و حقوق بین­الملل و صلح در ساحت روابط بین‌الملل است؛ با این حال در این بازه­ زمانی، جامعه‌ بین‌المللی شاهد گذار از اصل توسل به زور برای حل و فصل اختلافات به اصل ممنوعیت به­کارگیری زور بسان قاعده­ای بنیادین در روابط میان دولتها بوده است. به باور نگارندگان، این روند تکاملی را باید از نشانه‌هایِ نهادینه­شدنِ تدریجی حقوق بین­الملل توسل به زور در روابط میان دولتها قلمداد کرد و بر همین پایه، می­توان از کارآمدیِ نسبی این شاخه حقوقی در کاهش به­کارگیری زور در این بستر سخن راند. از آنجا که جنگِ تحمیلیِ رژیم بعث عراق علیه ایران به موجب قواعدِ حقوقی یادشده، توسلِ نامشروعِ به زور علیه تمامیت ارضی کشورمان و تجاوز سرزمینی به شمار می­رود به نظر می­رسد مطالعه تاریخیِ قواعدِ حاکم بر توسل به زور می­تواند در فهمِ درست­تر و کاملترِ موازینِ حقوقیِ حاکم بر زوایایِ گوناگونِ این رویدادِ واجد اهمیت و پیامدهای آن در تاریخِ معاصر ایران­زمین، و هشت سال دفاعِ مقدس از ناموس و خاک و سرزمینمان، سودمند باشد و به کار آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

باقری، سعید و حقیقت، سیدصادق (1392). نظریه جنگ عادلانه در فلسفه سیاسی سنت آگوستین، غرب­شناسی بنیادین، س چهارم، ش 2: 50 ـ 23.
تسون، فرناندو (1392). فلسفه حقوق بین­الملل. ترجمه محسن محبی، چ دوم، تهران: شهر دانش.
تیلور، آلن جان پرسیوال (1396). جنگ جهانی اول. ترجمه: بهرام فرداد امینی، چ‌چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جمعی از پژوهشگران (1388). مکاتب فلسفی در حقوق بین­الملل، ناظر ترجمه و تحقیق: محمود باقری، تهران: میزان.
حیدری حاجی­حیدر، حمید (1376). توسل به زور در روابط بین­الملل از دیدگاه حقوق بین­الملل عمومی و فقه شیعه، تهران: اطلاعات.
ذوالعین، پرویز (1388). مبانی حقوق بین­الملل عمومی، چ ششم، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
روسو، شارل (1369). حقوق مخاصمات مسلحانه، ج اول، ترجمه سیدعلی هنجنی، تهران: انتشارات دفتر خدمات حقوقی بین­المللی.
رونوون، پی­یر (1369). تاریخ روابط بین­الملل در قرن نوزدهم، ج اول، ترجمه قاسم صُنعوی، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
شریفی طرازکوهی، حسین (1390). ترجمه و تألیف، حقوق بشردوستانه­ بین­المللی، تهران: میزان.
شکوری­نسب، حسن و جهانگیری، علیرضا (1396). کاربرد زور در حقوق بین­الملل، تهران: انتشارات خرسندی.
شهبازی، آرامش (1388). حقوق بین­الملل؛ دیالکتیک ارزش و واقعیت، تهران: شهر دانش.
شهبازی، آرامش (1389). نظام حقوق بین­الملل؛ وحدت در عین کثرت، تهران: شهر دانش.
صناعی، محمود (1379). ترجمه و تألیف، آزادی فرد و قدرت دولت؛ تامس هابز، جان لاک، جان استوارت میل، چ چهارم، تهران: هرمس.
ضیایی­بیگدلی، محمدرضا (1370). مشروعیت جنگ و توسل به زور از دیدگاه حقوق بین‌الملل، سیاست خارجی، س پنجم.
ضیایی­بیگدلی، محمدرضا (1387). حقوق بین­الملل عمومی، چ سی­و­سوم، تهران: کتابخانه گنج دانش.
ضیایی­بیگدلی، محمدرضا (1396). حقوق بین­الملل بشردوستانه، چ چهارم، تهران: کتابخانه گنج دانش.
طارم­سری، مسعود؛ عالم، عبدالرحمان؛ مستقیمی، بهرام و مصفا، نسرین (1366). زیر نظر دکتر جمشید ممتاز، مفهوم تجاوز در حقوق بین­الملل، مجله حقوقی بین­المللی، ش 8.
عزیزی، ستار (1394). حمایت از اقلیت­ها در حقوق بین­الملل، چ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.
فروغی­نیا، حسین (1391). بین­المللی شدن حقوق بشر و دگردیسی در مفهوم حاکمیت دولتها در عصر جهانی شدن، مطالعات حقوق بشر اسلامی، س اول، ش 1: 188 ـ 161.
فضائلی، مصطفی (1395). مداخله نظامی در یمن از دیدگاه حقوق بین­الملل، مطالعات حقوق عمومی، دوره 46، ش 1: 70 ـ 41.
فلسفی، هدایت­الله (1390). صلح جاویدان و حکومت قانون؛ دیالکتیک همانندی و تفاوت، تهران: فرهنگ نشر نو: آسیم.
کاسسه، آنتونیو (1371). حقوق بین­الملل در جهانی نامتحد، ترجمه مرتضی کلانتریان، تهران: دفتر خدمات حقوقی بین­المللی جمهوری اسلامی ایران.
کاسسه، آنتونیو (1388). حقوق بین­الملل، ترجمه حسین شریفی طرازکوهی، چ دوم، تهران: میزان.
کولب، رابرت و هاید، ریچارد (1394). درآمدی بر حقوق مخاصمات مسلحانه، ترجمه سیدحسام­الدین لسانی، تهران: مجد.
مقتدر، هوشنگ (1372). حقوق بین­الملل عمومی، تهران: وزارت خارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات.
ممتاز، جمشید و رنجبریان، امیرحسین (1393). حقوق بین­الملل بشردوستانه؛ مخاصمات مسلحانه داخلی، چ سوم، تهران: میزان.
هنکرتز، ژان ـ ماری و دوسوالدبک، لوئیس (1391). حقوق بین­المللی بشردوستانه عرفی، جلد اول: قواعد، ترجمه دفتر امور بین­الملل قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران و کمیته بین­المللی صلیب سرخ، ویراستاران: کتایون حسین­نژاد و پوریا عسکری، چ دوم، تهران: مجد.
والترز، اف. ­پی. (1372). تاریخ جامعه­ ملل، ترجمه فریدون زندفرد، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (شرکت سهامی).
وکیل، امیرساعد (1390). حقوق بین­الملل عمومی، ج اول، تهران: مجد.
یاقوتی، محمدمهدی (1390). استثنائات حقوقی ممنوعیت توسل به زور در روابط بین‌الملل. سیاست خارجی، س بیست­و­پنجم، ش 4.
Aust, Anthony (2010). Handbook of International Law. New York: Cambridge University Press.
B) Articles
Bazyler, Michael J. (1978). "Reexamining the Doctrine of Humanitarian International in Light of the Atrocities in Kampuchea Ethiopia". Stanford Journal of Internatioal Law, Vol. 23.
Bederman, David J. (2002). The Spirit of International Law. Athens: The University of Georgia Press.
Black, Jeremy (2009). War in the Nineteenth Century: 1800-1914. Cambridge: Polity Press.
Chesterman, Simon (2001). Just War or Just Peace? Humanitarian Intervention and International Law. New York: Oxford University Press.
Greve, Homines Esse (2018). "The Foundations of International Criminal Law and Writings of Ambrose, Augustine, Aquinas, Vitoria and Suarez", in: Morten Bergsmo and Emiliano J. Buis (eds.), Philosophical Foundations of International Criminal Law: Correlating Thinkers, Brussels: Torkel Opsahl Academic EPublisher.
Groves, Adam, (2007), Is it Possible to Ethically Evaluate Terrorism by Employing Just War Principles? https://www.e-ir.info/2007/12/02/is-it-possible-to-ethically-evaluate-terrorism-by-employing-just-war-principles/
Jackson, John H. (2003) "Sovereignty-Modern: A New Approach to an Outdated Concept", American Journal of International Law, Vol. 97.
Kalmanovitz, Pablo (2018). "Hugo Grotius on War, Punishment, and the Difference Sovereignty Makes", in: Morten Bergsmo and Emiliano J. Buis (eds.), Philosophical Foundations of International Criminal Law: Correlating Thinkers, Brussels: Torkel Opsahl Academic EPublisher.
Mayer-Schönberger, Viktor (2002). "The Shape of Governance: Analyzing the World of Internet Regulation". Virginia Journal of International Law, Vol. 43, Issue 3.
Milojević, Momir (2001). "Prohibition of Use of Force and Threats in International Relations". Law and Politics, Vol. 1, No. 5.
Nardin, Tery (2003). "The Moral Basis for "Humanitarian International", in: Anthony F. Lang (ed.), Just Intervention, Washington D. C.: Georgetown University Press.
Qureshi, Waseem Ahmad (2018). "Examining the Legitimacy and Reasonableness of the Use of Force: From Just War Doctrine to the Unwilling-or-Unable Test", Oklahoma City University Law Review, Vol. 42, No. 3.
Shaw, Malcolm (2008). International Law. Sixth edition, Cambridge: Cambridge University Press.
Wallace, Rebecca M.M. (2005). International Law. Fifth edition, London: Sweet and Maxwell Limited.