نوع مقاله : ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه مطالعات منطقه‌ای، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترای مطالعات منطقه‌ای، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

رژیم بعثی عراق در 31 شهریورماه سال 1359 شمسی (22 سپتامبر 1980 میلادی) بنابه دلایل متعدد ژئوپولیتیک و ایدئولوژیک هشت سال جنگ ناعادلانه را علیه ایران آغاز کرد. در این جنگ، بازیگران منطقه­ای و فرامنطقه­ای بنابر مقتضیات و شرایط ایجاد‌شده نسبت به این رویداد واکنش نشان دادند که در این بین، نقش پادشاهی اردن به دلایل عینی و ذهنی در حمایت از رژیم بعثی صدام بیشتر مشهود بوده است. به‌گونه‌ای که در جنگ، اقدامات متعددی در راستای حمایت­های سیاسی، اطلاعاتی، نظامی و اقتصادی در سطوح منطقه­ای و بین­الملل از صدام حسین کرد و به باور بسیاری از تحلیلگران سیاسی، پادشاهی اردن به‌عنوان برجسته­ترین حامی صدام حسین در جهان عرب شناخته شده است. هدف از این پژوهش، شناخت رفتار پادشاهی اردن درقبال تجاوز رژیم بعثی عراق به ایران، چرایی اتخاذ سیاست­ها و اقدامات حیاتی نظامی ـ اطلاعاتی از جانب این نظام و بررسی رفتار اردن در جنگ و نقش ملک حسین (پادشاه اردن) در حمایت از رژیم بعثی عراق است. بر این اساس، پرسش اصلی این پژوهش آن است که سیاست و اقدامات نظامی و اطلاعاتی دولت اردن درقبال جنگ رژیم بعثی عراق علیه ایران چه بوده است. به‌دنبال آن، نویسندگان بررسی فرضیه‌ای را مبنی‌بر اینکه اردن با اتخاذ اقدامات نظامی ـ سیاسی و اطلاعاتی به حمایت از رژیم بعثی عراق در جنگ هشت‌ساله علیه ایران پرداخته، مد نظر دارند. این پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی موردبررسی قرار گرفته و روش گردآوری داده­های مرتبط با پژوهش به‌صورت اسنادی است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که اردن با اتخاذ حیاتی­ترین اقدامات نظامی ـ اطلاعاتی، موثرترین نقش را در حفظ رژیم بعثی عراق و توسعۀ آن در جنگ تحمیلی علیه ایران داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

  • آزادی، افشین؛ ترابی، محمد و حیدرپور، ماشاءالله (1399). «جمهوری اسلامی ایران و فضای مجازی؛ راهکارهایی برای حل چالش‌ها»، فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، سال ششم، شماره 3.
  • جنیدی، رضا و ملائی، مسعود (1398). «راهبردهای مبتنی بر قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در مقابله با قدرت هوشمند ایالات متحده آمریکا»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 3، شماره 8.
  • حسان، هیثم حسن (2003). السیاسة الخارجیة الاردنیة تجاه العراق1990 ـ 1998، (پایان‌نامۀ کارشناسی­ارشد)، الجامعة الأردنیة، عمان، الأردن.
  • حسن، علی دنیف (2006). العلاقات العراقیة الأردنیة 1921 ـ 2003، صحیفة الصباح العراقیة.
  • حسینی، مختار (1381). نقش ناسیونالیسم عربی در جنگ ایران و عراق، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق، 19 ـ 32.
  • الحضرمی، عمر (2010). وزارة الخارجیة الاردنیة فی سطور، مجلة الدبلوماسی الاردنی، 20 ـ 32.
  • حکومة المملکة الاردنیة الهاشمیة، دستور المملکة الاردنیة الهاشمیة، http://www.pm.gov.jo/category/1405786118، 7/2/2016، 18/3/2019
  • حمدی، عثمان فتحی صالح ( 2007). العلاقات العراقیة ـ الأردنیة 1968 ـ 1991 دراسة تاریخیة، (پایان‌نامۀ کارشناسی­ارشد)،  الجامعة الموصل، الموصل، العراق.
  • خداوردی، مهدی (1391). بررسی زمین و وضعیت دشمن در عملیات خیبر، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق.
  • خماس، عدی اسعد (2011). الاحتلال الأمریکی للعراق و أثره على العلاقات العراقیة ـ الأردنیة. پایان‌نامۀ ارشد، دانشگاه الشرق الاوسط.
  • داون، برایان جی و نعمتی، یعقوب (1393). مراحل جنگ اول خلیج‏ فارس (جنگ ایران و عراق در دهۀ 1980)، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق، 77 ـ 101.
  • درودیان، محمد (1391). آغاز تا پایان: بررسی وقایع سیاسی- نظامی جنگ از زمینه‌سازی تهاجم عراق تا آتش‌بس، انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران، چاپ هفدهم.
  • ذنون، فواز (2007). هیکلیة النظام السیاسی فی المملکة الأردنیة، الدراسات الاقلیمیة، 1 ـ 24.
  • رودباری، سوافیلی (1375). کتاب سبز کویت، تهران، وزارت امورخارجه.
  • الزهیری، زینب عبد الحسن (2010). عبد الرحمن عارف حیاته ودوره السیاسی فی العراق للفترة (1916 ـ 2007)، (رسالۀ دکتری)، دانشگاه یرموک، اربد، اردن.
  • زیبایی نژاد، مریم (1398). «احیای انگاره‌های مهم هویتی در پرتو انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش های انقلاب اسلامی، دوره 8، شماره 29، صص 187-206.
  • الساقی، علی (1387). قراردادها و نیرنگ­ها (زندگی و سرنوشت حسین کامل)، تهران، انتشارات سورۀ مهر.
  • سامرایی، وفیق (1393). ویرانی دروازه شرقی، ترجمه: عدنان قارونی، تهران، مرکز اسناد و دفاع مقدس پاسداران انقلاب اسلامی.
  • سلیمی، صادق (1393). عراق و آمریکا در جنگ تحمیلی؛ پیوستگی هدف و همسویی عملکرد، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق، 78 ـ 85.
  • سیفی، عبدالمجید و پورحسن، ناصر (1397). داعش و پدیداری موازنۀ تهدید در روابط ایران و عراق، فصلنامۀ مطالعات روابط بین‌الملل، 37 ـ 63.
  • شربل، غسان (1385). صدام از اینجا عبور کرد، ترجمه: سیدعلی موسوی خلخالی، تهران: نشر الکترونیک خانه کتاب.
  • الشعر، هند (2010). العلاقات الدبلوماسیة فی عهد إمارة شرقی الأردن (1921 ـ 1946) العراق نموذجاً، المؤتمر الذی عقدته الجامعة الهاشمیة الأردن: دبلوماسیة عربیة فی العالم للفترة من 1 ـ 3 کانون الأول 2010 ، الزرقاء، الأردن.
  • کاظمی، پریسا و بشیری، اکبر (1398). «سازوکارهای تضمین حقوق بنیادین بشر در نظام حقوقی عمومی ایران»، دو فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، دوره 8، شماره 16، بهار و تابستان.
  • کورتیس، رایان (1394). پادشاهی اردن هاشمی. در: سیاست و حکومت در خاورمیانه و شمال آفریقا. نوشته: مارک گازیروسکی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
  • لوی، جک اس و فروئلیچ، مایک (1390). علل وقوع جنگ ایران و عراق، فصلنامۀ تخصصی جنگ عراق و ایران، 117 ـ 132.
  • لیتل، ریچارد (1389). تحول در نظریه­های روابط بین­الملل، ترجمه: غلامعلی چنگی زاده، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
  • محافظه، محمد (1995). المملکة الأردنیة الهاشمیة بناؤها وتحصینها فی عشرین عاماً 1946 ـ 1966، عمان، وزارة الثقافة.
  • مفید، کامران و خرمی، محمدعلی (1382). هزینه‌های نظامی ایران در دهۀ 70 و 80 میلادی، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق، 42 ـ 55.
  • منطقی، مرتضی (1372). نگاهی به هشت سال جنگ تبلیغاتی، تهران، جهاد دانشگاهی.
  • موسی، سلیمان (1996). تاریخ الأردن فی القرن العشرین، عمان، مکتبة المحتسب.
  • نصیری، سوناز (1398). «نقش قدرت نرم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی عراق)»، دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 9، شماره 1.
  • Gubser, P. (1983). Jordan: Crossroads of Middle Eastern Events, Colorado, Westview Press.
  • Khatib, H (1996). Foreign policy of Jordan, California, University of Southern California.
  • Ramazani, A. (1986). Revoluntary Iran: Challenge & Response in the Middle East, Marylan, the toms Hapkins University.
  • Razoux, P. (2015).The Iran-Iraq war, London, Press of Harvard University Press.
  • Track, Adam (1998). The superpowers in the Iran Iraq war, New York, Nova Science Publishing, Inc, 1998.
  • Curtis, Rayan (2009). Inter-Arab: Regime Security and Jordanian Foreign Policy, Florida, University of South Florida.
  • Hughes, M. C. (2010). Lion of Jordan: The Life of King Hussein in War and Peace (review), The Middle East Journal, 64, 2, 310-311.
  • Wright, T. (2015). The Rise and Fall of the Unipolar Concert. The Washington Quarterly, 37, 4, 7-24.
  • Walt, S. (1998). International Relation: One World, Many Theories, Foreign Policy, 110, 34-64.
  • Cockburn, Patrick, Man in MiddleEast,https://www.nytimes.com/2008/10/05/books/review/Cockburn-t.html , 2008/10/03, 2019/3/18.
  • Rubner, Michael, Lion of Jordan: The Life of King Hussein in War and Peace; King Hussein of Jordan: A Political Life, https://www.mepc.org/lion-jordan-life-king-hussein-war-and-peace-king-hussein-Jordan-political-life , 2008, 2019/3/18
  • Taheri,Amir,KingHussein,MiddleEastpeacemaker,https://www.telegraph.co.uk/culture/books/non_fictionreviews/3670178/King-Hussein-Middle-East-peacemaker.html, 2007/12/27, 2019/3/18.
  • Warrick, Joby, Jordan emerges as key CIA counterterrorism ally, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/01/03/AR2010010302063.html??noredirect=on, 2010/01/04, 2019/3/18.