نوع مقاله : ترویجی
نویسندگان
1 استادیار گروه مطالعات منطقهای، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 دانشجوی دکترای مطالعات منطقهای، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
رژیم بعثی عراق در 31 شهریورماه سال 1359 شمسی (22 سپتامبر 1980 میلادی) بنابه دلایل متعدد ژئوپولیتیک و ایدئولوژیک هشت سال جنگ ناعادلانه را علیه ایران آغاز کرد. در این جنگ، بازیگران منطقهای و فرامنطقهای بنابر مقتضیات و شرایط ایجاد‌شده نسبت به این رویداد واکنش نشان دادند که در این بین، نقش پادشاهی اردن به دلایل عینی و ذهنی در حمایت از رژیم بعثی صدام بیشتر مشهود بوده است. به‌گونه‌ای که در جنگ، اقدامات متعددی در راستای حمایتهای سیاسی، اطلاعاتی، نظامی و اقتصادی در سطوح منطقهای و بینالملل از صدام حسین کرد و به باور بسیاری از تحلیلگران سیاسی، پادشاهی اردن به‌عنوان برجستهترین حامی صدام حسین در جهان عرب شناخته شده است. هدف از این پژوهش، شناخت رفتار پادشاهی اردن درقبال تجاوز رژیم بعثی عراق به ایران، چرایی اتخاذ سیاستها و اقدامات حیاتی نظامی ـ اطلاعاتی از جانب این نظام و بررسی رفتار اردن در جنگ و نقش ملک حسین (پادشاه اردن) در حمایت از رژیم بعثی عراق است. بر این اساس، پرسش اصلی این پژوهش آن است که سیاست و اقدامات نظامی و اطلاعاتی دولت اردن درقبال جنگ رژیم بعثی عراق علیه ایران چه بوده است. به‌دنبال آن، نویسندگان بررسی فرضیه‌ای را مبنی‌بر اینکه اردن با اتخاذ اقدامات نظامی ـ سیاسی و اطلاعاتی به حمایت از رژیم بعثی عراق در جنگ هشت‌ساله علیه ایران پرداخته، مد نظر دارند. این پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی موردبررسی قرار گرفته و روش گردآوری دادههای مرتبط با پژوهش به‌صورت اسنادی است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که اردن با اتخاذ حیاتیترین اقدامات نظامی ـ اطلاعاتی، موثرترین نقش را در حفظ رژیم بعثی عراق و توسعۀ آن در جنگ تحمیلی علیه ایران داشته است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- آزادی، افشین؛ ترابی، محمد و حیدرپور، ماشاءالله (1399). «جمهوری اسلامی ایران و فضای مجازی؛ راهکارهایی برای حل چالش‌ها»، فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، سال ششم، شماره 3.
- جنیدی، رضا و ملائی، مسعود (1398). «راهبردهای مبتنی بر قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در مقابله با قدرت هوشمند ایالات متحده آمریکا»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 3، شماره 8.
- حسان، هیثم حسن (2003). السیاسة الخارجیة الاردنیة تجاه العراق1990 ـ 1998، (پایان‌نامۀ کارشناسیارشد)، الجامعة الأردنیة، عمان، الأردن.
- حسن، علی دنیف (2006). العلاقات العراقیة الأردنیة 1921 ـ 2003، صحیفة الصباح العراقیة.
- حسینی، مختار (1381). نقش ناسیونالیسم عربی در جنگ ایران و عراق، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق، 19 ـ 32.
- الحضرمی، عمر (2010). وزارة الخارجیة الاردنیة فی سطور، مجلة الدبلوماسی الاردنی، 20 ـ 32.
- حکومة المملکة الاردنیة الهاشمیة، دستور المملکة الاردنیة الهاشمیة، http://www.pm.gov.jo/category/1405786118، 7/2/2016، 18/3/2019
- حمدی، عثمان فتحی صالح ( 2007). العلاقات العراقیة ـ الأردنیة 1968 ـ 1991 دراسة تاریخیة، (پایان‌نامۀ کارشناسیارشد)، الجامعة الموصل، الموصل، العراق.
- خداوردی، مهدی (1391). بررسی زمین و وضعیت دشمن در عملیات خیبر، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق.
- خماس، عدی اسعد (2011). الاحتلال الأمریکی للعراق و أثره على العلاقات العراقیة ـ الأردنیة. پایان‌نامۀ ارشد، دانشگاه الشرق الاوسط.
- داون، برایان جی و نعمتی، یعقوب (1393). مراحل جنگ اول خلیج فارس (جنگ ایران و عراق در دهۀ 1980)، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق، 77 ـ 101.
- درودیان، محمد (1391). آغاز تا پایان: بررسی وقایع سیاسی- نظامی جنگ از زمینه‌سازی تهاجم عراق تا آتش‌بس، انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران، چاپ هفدهم.
- ذنون، فواز (2007). هیکلیة النظام السیاسی فی المملکة الأردنیة، الدراسات الاقلیمیة، 1 ـ 24.
- رودباری، سوافیلی (1375). کتاب سبز کویت، تهران، وزارت امورخارجه.
- الزهیری، زینب عبد الحسن (2010). عبد الرحمن عارف حیاته ودوره السیاسی فی العراق للفترة (1916 ـ 2007)، (رسالۀ دکتری)، دانشگاه یرموک، اربد، اردن.
- زیبایی نژاد، مریم (1398). «احیای انگاره‌های مهم هویتی در پرتو انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش های انقلاب اسلامی، دوره 8، شماره 29، صص 187-206.
- الساقی، علی (1387). قراردادها و نیرنگها (زندگی و سرنوشت حسین کامل)، تهران، انتشارات سورۀ مهر.
- سامرایی، وفیق (1393). ویرانی دروازه شرقی، ترجمه: عدنان قارونی، تهران، مرکز اسناد و دفاع مقدس پاسداران انقلاب اسلامی.
- سلیمی، صادق (1393). عراق و آمریکا در جنگ تحمیلی؛ پیوستگی هدف و همسویی عملکرد، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق، 78 ـ 85.
- سیفی، عبدالمجید و پورحسن، ناصر (1397). داعش و پدیداری موازنۀ تهدید در روابط ایران و عراق، فصلنامۀ مطالعات روابط بینالملل، 37 ـ 63.
- شربل، غسان (1385). صدام از اینجا عبور کرد، ترجمه: سیدعلی موسوی خلخالی، تهران: نشر الکترونیک خانه کتاب.
- الشعر، هند (2010). العلاقات الدبلوماسیة فی عهد إمارة شرقی الأردن (1921 ـ 1946) العراق نموذجاً، المؤتمر الذی عقدته الجامعة الهاشمیة الأردن: دبلوماسیة عربیة فی العالم للفترة من 1 ـ 3 کانون الأول 2010 ، الزرقاء، الأردن.
- کاظمی، پریسا و بشیری، اکبر (1398). «سازوکارهای تضمین حقوق بنیادین بشر در نظام حقوقی عمومی ایران»، دو فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، دوره 8، شماره 16، بهار و تابستان.
- کورتیس، رایان (1394). پادشاهی اردن هاشمی. در: سیاست و حکومت در خاورمیانه و شمال آفریقا. نوشته: مارک گازیروسکی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- لوی، جک اس و فروئلیچ، مایک (1390). علل وقوع جنگ ایران و عراق، فصلنامۀ تخصصی جنگ عراق و ایران، 117 ـ 132.
- لیتل، ریچارد (1389). تحول در نظریههای روابط بینالملل، ترجمه: غلامعلی چنگی زاده، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
- محافظه، محمد (1995). المملکة الأردنیة الهاشمیة بناؤها وتحصینها فی عشرین عاماً 1946 ـ 1966، عمان، وزارة الثقافة.
- مفید، کامران و خرمی، محمدعلی (1382). هزینه‌های نظامی ایران در دهۀ 70 و 80 میلادی، فصلنامۀ تخصصی جنگ ایران و عراق، 42 ـ 55.
- منطقی، مرتضی (1372). نگاهی به هشت سال جنگ تبلیغاتی، تهران، جهاد دانشگاهی.
- موسی، سلیمان (1996). تاریخ الأردن فی القرن العشرین، عمان، مکتبة المحتسب.
- نصیری، سوناز (1398). «نقش قدرت نرم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی عراق)»، دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 9، شماره 1.
- Gubser, P. (1983). Jordan: Crossroads of Middle Eastern Events, Colorado, Westview Press.
- Khatib, H (1996). Foreign policy of Jordan, California, University of Southern California.
- Ramazani, A. (1986). Revoluntary Iran: Challenge & Response in the Middle East, Marylan, the toms Hapkins University.
- Razoux, P. (2015).The Iran-Iraq war, London, Press of Harvard University Press.
- Track, Adam (1998). The superpowers in the Iran Iraq war, New York, Nova Science Publishing, Inc, 1998.
- Curtis, Rayan (2009). Inter-Arab: Regime Security and Jordanian Foreign Policy, Florida, University of South Florida.
- Hughes, M. C. (2010). Lion of Jordan: The Life of King Hussein in War and Peace (review), The Middle East Journal, 64, 2, 310-311.
- Wright, T. (2015). The Rise and Fall of the Unipolar Concert. The Washington Quarterly, 37, 4, 7-24.
- Walt, S. (1998). International Relation: One World, Many Theories, Foreign Policy, 110, 34-64.
- Cockburn, Patrick, Man in MiddleEast,https://www.nytimes.com/2008/10/05/books/review/Cockburn-t.html , 2008/10/03, 2019/3/18.
- Rubner, Michael, Lion of Jordan: The Life of King Hussein in War and Peace; King Hussein of Jordan: A Political Life, https://www.mepc.org/lion-jordan-life-king-hussein-war-and-peace-king-hussein-Jordan-political-life , 2008, 2019/3/18
- Taheri,Amir,KingHussein,MiddleEastpeacemaker,https://www.telegraph.co.uk/culture/books/non_fictionreviews/3670178/King-Hussein-Middle-East-peacemaker.html, 2007/12/27, 2019/3/18.
- Warrick, Joby, Jordan emerges as key CIA counterterrorism ally, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/01/03/AR2010010302063.html??noredirect=on, 2010/01/04, 2019/3/18.
)