نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی رشته علوم سیاسی گرایش سیاستگذاری عمومی، دانشگاه ازاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

2 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران

چکیده

جهانی شدن فرصت‌ها و تهدیدات متعددی برای کنشگران به ویژه کشورهای در حال توسعه شکل داده است. شبکه‌های اجتماعی یا فضای مجازی به عنوان جدیدترین فناوری‌ها، نقش مهمی در آگاهی‌های سیاسی و شکل‌دهی تحولات داخلی کشورها داشته و همچنین تهدیدات غیر قابل انکاری در ابعاد قدرت نرم برای کشورها به وجود آورده است. در دهه‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به تجربیات متنوعی در زمینه فضای مجازی ( شبکه‌های اجتماعی ) دست یافته است ولی همچنان با چالش‌های متعددی در این زمینه روبرو است. در این مقاله نگارندگان به دنبال بررسی راهکارهای راهبردی در جهت مقابله با چالش‌های فضای مجازی برآمده‌ و این فرضیه را مورد ارزیابی قرار داده که، راهکارها و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال فضای مجازی را می‌توان در سطوح بین‌المللی، نقش و کارکرد سیاست‌های دولت و نقش رسانه‌ها و مدیریت آنان مورد تبیین قرار داد. اهداف پژوهش در سطح کاربردی عمدتاً در جهت مقابله با تهدیدات فضای مجازی و مقابله با راهبردهای کنشگران متخاصم می-باشد. یافته‌های پژوهش بیانگر آنست که، مهم‌ترین راهکارهای مطرح با درکی آسیب شناسانه در قبال فضای مجازی در سطجی سیستمی را می‌توان در مسائل خارجی (فقدان همکاریهای بین‌المللی )، نقش و کارکرد دولت و رسانه‌ها پیگیری کرد. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب کتابخانه‌ای و اینترنتی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابراهیم نژاد شلمانی، محمد و اسکندری، حمید (1391). آشنایی با جنگ نرم- جنگ سایبر، چاپ دوم، تهران، بوستان حمید.
اکبری نیاز، علی‌اکبر و اسکندری پور، ابراهیم (1392). رسانه‌های اجتماعی و شبکه­ های اجتماعی مجازی، تهران، مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه ­های دیجیتال.
اکبری، ابوالقاسم و اکبری، مینا (1390). آسیب‌شناسی اجتماعی، تهران، رشد و توسعه.
ترک لادانی، بهروز (بی­تا). دفاع از عمارت شیشه­ای، نشست مروری بر تهدیدات امنیتی در فضای سایبری و راهکارهای مقابله، دانشگاه اصفهان، شرکت مهندسی پیام پرداز.
دهشیری، اصغر (1379). مدیریت جامع، مؤسسه مطالعات و برنامه‌ریزی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران.
چامسکی، نوآم (1375). دموکراسی بازدارنده، ترجمه­ ی مهوش غلامی، تهران، اطلاعات.
ضیایی پرور، حمید و ساعدی، طاهره (1395). شبکه­های اجتماعی مجازی؛ فرصت‌ها و تهدیدها، سیمای شرق.
امینی، آرمین و امیری، مرضیه (1393). تأثیر سایبر دیپلماسی در سیاست‌گذاری‌های امنیتی - راهبردی ایالات‌متحده آمریکا (2002 – 2013)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال یازدهم، شماره اول. صفحات 91 - 100
بختیاری، آمنه (1391). بررسی هنجارهای اخلاقی در فضای مجازی (اینترنت)، مطالعات رسانه ­ای، سال هفتم، شماره 19، صفحات 45 – 53
بشیر، حسن و رضایی، عبدالله (1394). دیپلماسی رسانه­ای ایران) شبکه یک سیما، ساعت 21( در قبال جهان اسلام، اروپا و آمریکا در دهه سوم بعد از انقلاب اسلامی ایران (1376 – 1386)، فصلنامه مطالعات رسانه و امنیت، سال دوم، شماره 3. صفحات 37 – 56.
بیگدلو، مهدی (1397). بررسی رابطه فعالیت در تلگرام با فرهنگ سیاسی استادان دانشگاه­ های کلان‌شهرهای ایران، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، سال نهم، شماره 2، صفحات 1 – 31.
توانا، محمدعلی و هاشمی اصل، سید عبدالله (1394). درآمدی بر فضای مجازی فراقلمروییی و سیالیت هویت سوژه در پرتو تحلیل انتقادی بینامتنی، رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال پنجم، شماره 1، صفحات 15 – 36.
 جاروندی، رضا و فرقانی، نازفر (1388). تحلیل کنش در فضای مجازی: مطالعه موردی چگونگی انتخاب اسامی مستعار در اتاق‌های گفت‌وگوی یاهو، دانشنامه علوم اجتماعی، دوره اول، شماره 2، صفحات 33- 57
حسینی، سید مجید (1391). فیلم، معنا و تحول در فرهنگ سیاسی، فصلنامه سیاست، دوره چهل و دوم، شماره 1، صفحات 151 – 165.
حق­شناس، محمدجواد (1388). سیاست‌گذاری عمومی مدل‌های سیاست‌گذاری عمومی، ایسنا، کد خبر 8804-09151.100100
خانیکی، هادی و بابائی، محمود (1390). فضای سایبر و شبکه­های اجتماعی، مفهوم و کارکردها، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، دوره اول، شماره اول.
خرازی آذر، رها (1387). رویکرد پسامدرنیسم به دیپلماسی رسانه­ای، تهران، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک گروه پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی.
رحمانی، منصور (1394). دیپلماسی عمومی و سیاست خارجی، فصلنامه مطالعات راهبردی جهانی‌شدن، سال ششم، شماره 15. صفحات 63 – 89.
رهبر، فرهاد و امیری، میثم (1393). اقتصاد رفتاری و سیاست‌گذاری عمومی، فصلنامه برنامه‌ریزی و بودجه، سال نوزدهم، شماره 4، صفحات 147 – 182.
رود ساز، حبیب و میرمحرابی، رضا (1394). بررسی نقش میانجی فضای اخلاقی مثبت در تبیین ارتباط رهبری تحول‌آفرین با اثربخشی سازمانی، فصلنامه مطالعات رفتار سازمانی، سال چهارم، شماره 5، صفحات 123 – 147.
روشندل اربطانی، طاهر (1394). پژوهشی بنیادین در حوزه مفاهیم نظری سیاست‌گذاری رسانه­ای، فصلنامه مدیریت دولتی، دوره هفتم، شماره 3، صفحات 481 – 504.
زهروی، رضا و احمدزاده، رسول (1394). تن­نمایی زنان در فضای مجازی با نگاهی به آموزه‌های فقه امامیه و حقوق ایران، مطالعات راهبردی زنان، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، سال هیجدهم، شماره 7، صفحات 199- 237.
ساداتی، سید نصرالله (1393)، نقش شبکه­های برون­مرزی رسانه ملی در دیپلماسی رسانه‌ای با تأکید بر شبکه­های العالم و پرس تی وی، فصلنامه پژوهش­های ارتباطی، سال بیست و یکم، شماره 3. صفحات 99 – 120.
سردارنیا، خلیل‌الله (1386). آثار سیاسی فناوری‌های تازه ارتباطی – اطلاعاتی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، بهمن و اسفند، شماره 245 و 246، صفحات 104-119.
شادمانی، مهدیه (1394). واکاوی چالش‌های زنان در فضای سایبری، فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، سال اول، شماره دوم، صفحات 38 -51.
شمسینی غیاثوند، حسن و نجفی، خورشید (1391). واکاوی نوبنیادگرایی اسلامی و جهانی‌شدن هویت. فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 3، پاییز.
صالحی، حمید و نوروزی امیری، حسین (1396). تأثیر تحولات منطقه‌ای و دولت رانتیر بر فرهنگ سیاسی مردم عربستان سعودی، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال اول، شماره 1، تابستان، صفحات 139-119.
طباطبائی، سید محمد؛ سلیمی، حسین و موحدیان، احسان (1395). تأثیر سایبر دیپلماسی آمریکا بر دیدگاه کاربران ایرانی فضای مجازی (موردمطالعه: سایت صدای آمریکا)، فصلنامه مطالعات رسانه­ای نوین، سال دوم، شماره 6، صفحات 121 – 161.
عراقچی، سید عباس و جوزانی کهن، شاهین (1396). بهره­برداری داعش از فضای مجازی، فصلنامه روابط خارجی، سال نهم، شماره 1، صفحات 141 – 175.
فرهنگی، علی‌اکبر؛ قرائتی، علیرضا و کربلایی حاجی­اوغلی، حسن (1393). دیپلماسی دیجیتال و روابط میان دولت‌ها در جوامع معاصر، مطالعات رسانه­ای، سال نهم، شماره 24. صفحات 89 – 99.
کبیری فر، فاطمه و صرافی زاده، اصغر (1389). بررسی نقش اینترنت در توسعه فرهنگی، مجله مدیریت فرهنگی، سال چهارم شماره نهم.
گرنمایه­پور، علی (1396). مرکز آموزش مجازی، خبرگزاری فارس، قابل‌بازیابی به نشانی http://el.farsnews.ir/view/blogdetail.aspx?id=9
گل­محمدی، احمد (1380). جهانی­شدن و بحران هویت، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم، شماره 10، صفحات 13- 48.
مهدی زاده، محمد (1383). اینترنت و حوزه عمومی، فصلنامه رسانه، شماره 59، صفحات 111- 139.
نصراللهی، اکبر؛ شریفی، فرزانه و حقیقی، محمدرضا (1393). تأثیر فضای مجازی بر تحولات ارتباطات سیاسی، مطالعات رسانه­ای، سال نهم، شماره 26. صفحات 111- 118.
هاتف، مهدی (1388). چالش‌ها و چشم‌اندازهای امنیت در فضای مجازی، دوماهنامه توسعه انسانی پلیس، سال ششم، شماره 22. صفحات 93- 117.
  موسوی، سید سعید (1389). تأثیر جهانی‌شدن بر فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
Arnaboldi, M. & Vindino, L. (2015). The Caliphate, Social Media and Swarms in Europe: The Appeal of the IS Propaganda to ‘Would Be’ European Jihadists”, Twitter and Jihad: The Communication Strategy of ISIS, The Italian Institute for International Political Studies (ISPI), First Edition, Milan.
Bruce, G. (2005). Not Your Grandparent’s Public Diplomacy, November 30. Available at: https://www.gwu.edu/~smpa/faculty/documents/ PDRetreat_000.pdf
Garnham, N. (2006). The media; An Introduction. London: longman press.
Hauben, R. (1999). 'The Internet: A New Communication Paradigm', in Representationin Cyberspace Study, Berkman Center for Internet and Society at Harvard Law School. Online. Available http://cyber. harvard. edu/rcs/hauben. Html
Larsson, T. (2001). The Race to the Top: the Real Story of Globalization, Washington, D. C., Cato Institute
Lombardi, M. (2015). The caliphate’s Communication Project”, Twitter and Jihad: The Communication Strategy of ISIS, The Italian Institute for International Political Studies (ISPI), First Edition, Milan.
Maggioni, M. (2015). “The Islamic State: Not That Surprising, If You Know Where to Look”, Twitter and Jihad: The Communication Strategy of ISIS, The Italian Institute for International Political Studies (ISPI), First Edition, Milan.
Morgenthau, H. (1973). Politics Among Nations. The Struggle for Power and Peace, 5thed., Alfred A. Knopf, NY.
NSS (2010). National Security Strategy of the United States of America, at: http://nssarchive.us/NSSR/2010.pdf
NSS (2015). National Security Strategy of the United States of America, at: http://nssarchive.us/wp-content/uploads/2015/02/2015.pdf
Ross, C. (2002). Public Diplomacy Comes of Age, The Washington Quarterly, Spring.
Sardarnia, K. & Safizadeh, R. (2017). The Internet and Its Potentials for Networking and Identity Seeking: A Study on ISIS, Terrorism and Political Violence, http://dx.doi.org/10.1080/09546553.2017.1341877.
Schori, L C. (2015). Cyber Jihad: Understanding and Countering Islamic State Propaganda”, Geneva Center for Security Policy (Where Knowledge Meets Experience) (GCSP).
Selnow Gary (2000). The Internet: The Soil of Democracy; Vital speeches of the Day; New York; nov: 1.
Woolsey, R. J. (2014). “From Al- Qaeda to The Islamic State (ISIS), Jihadi Groups Engage in Cyber Jihad: Beginning with 1980 Promotion of Use of ‘Electronic Technologies’ Up to Today’s Embrace of Social Media to Attract a New Jihadi Generation”, The Middle East Media Research Institute (MEMRI) Inquiry & Analysis- Jihad and Terrorism Studies.