نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

3 استادیار گروه معارف، دانشگاه فرهنگیان، سمنان، ایران

چکیده

موضوع دفاع و آمادگی جامعه اسلامی برای جهاد در راه خدا، از ضروریات بقا و امنیت امت اسلامی است. این پژوهش با هدف بررسی جایگاه و اختیارات حاکم اسلامی در صدور حکم جهاد دفاعی در انواع مختلف آن، در مبانی اسلامی و آراء و نظرات فقهی علمای اسلام انجام پذیرفته است. پژوهش از نوع بنیادی و کاربردی بوده، با مراجعه به منابع و متون اسلامی و فقهی به روش کتابخانه‌ای و تحلیلی انجام شده است. از بررسی متون دینی و فقهی چنین برمی‌آید که اولاً حاکم اسلامی نقش کلیدی در اجرای حکم جهاد و دفاع از کیان حکومت اسلامی و عزت مسلمانان داشته، ثانیاً این اختیارات ضامن تأمین امنیت امت اسلام و حفظ استقلال و بقای آن است؛ ثالثاً اختیارات حاکم اسلامی، با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی و معطوف به پویایی فقه شیعه، عامل اصلی در بسیج نیروها برای مقابله با دشمنان اسلام است؛ و رابعاً این احکام فصل الختام جاری شدن حکم جهاد دفاعی در حکومت اسلامی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
امام‌خمینی(ره) (1385). تحریرالوسیله (جلد اول). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(ره).
امام‌خمینی(ره) (1364). صحیفه امام: مجموعه آثار امام‌خمینی(ره) (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی ونامه‌ها) (جلد بیستم). تهران: مؤسسه تنظیم ونشرآثار امام‌خمینی(ره).
امام‌خامنه­ای(مدظله‌العالی)، سیدعلی؛ پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی.
حرعاملی، محمدبن‌حسن (1387). وسائل‌الشیعه، ج‏26، چ 9، ناشر: اسلامیه.
حسینی‌مراغی، عبدالفتاح‌بن‌علی (بی تا). العناوین، ج‏2.
درویشی، فرهاد و فردی تازه­کند، محمد (1393). «بررسی اندیشه دفاعی امام‌خمینی(ره)»، راهبرد دفاعی، 12(46)، صص 1-43.
رجبى، محمد حسن (1378). رسائل و فتاواى جهادیه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات.
روحانى، سید حمید (1382). نهضت امام‌خمینی(ره)‏، ج‏2، ناشر: موسسه چاپ و نشر عروج.
سپهر، محمدتقی لسان‌الملک (1380). ناسخ‌التواریخ، انتشارات اسلامیه، ج ‏1.
سعدی، حسینعلی و خدایار، حسین (1390). تحلیل فقهی مبانی مشروعیت دفاع. پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 33، صص 151-176.
شمس ناتری، محمدابراهیم و عبداله یار، سعید (1389). دفاع مشروع و مبانی مشروعیت آن. مطالعات حقوقی (علوم اجتماعی و انسانی شیراز)، 2(2)، صص 103-128.
شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی (1383). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام (جلد 3) ، چ‏3، تهران: بنیاد معارف اسلامی.
شهیدثانی، زین‌الدین‌بن‌علی (1393). شرح لمعه، ج‏2، قم: دارالعلم.
صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر (1386). جواهر‌الکلام فی شرح شرایع‌الاسلام (جلد 21) تهران: دار‌الکتب‌الاسلامیه.
طباطبایى، سید محمد حسین (1378). المیزان، ج‏2، مترجم: محمدتقی مصباح‌یزدی، چ 7، قم: موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر، بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
طباطبایى، سید محمد حسین (1378). المیزان، ج 9، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی‌همدانی، چ 6، قم: موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر، بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
طباطبایی‌کربلائی، علی‌بن‌محمدعلی (1396). ریاض‌المسائل، ج‏7، چ 3، تهران: الجماعه المدرسین بقم المشرفه، موسسه النشر‌الاسلامی.
طوسی، محمدبن‌حسن (1378). کتاب‌الخلاف (جلد 5) قم‌: جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم، مرکز المنشورات الاسلامیه.
عکبری‌بغدادی، ابی عبدالله (1369). المقنعه، ناشر: الجماعه المدرسین بقم المشرفه، موسسه النشر الاسلامی.
علامه حلى (1410ه.ق). ارشاد الاذهان به نقل از ینابیع، ج‏31.
عمادی‌حائری، سیدمحمد و حسینی‌حلبی، عزالدین ابوالمکارم حمزه بن‌علی‌بن‌زهره (1392) غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، ناشر: مجلس شورای اسلامی، موزه و مرکز اسناد.
فضل‌الله، سیدعبدالکریم (1393). وسیله‌المتفقهین: العقود، ناشر: فقه وسیله، به نقل از الجوامع الفقهیه.
کاشف‌الغطاء، محمدحسین‌آل (1357). نمونه‏هاى عالى اخلاقى در اسلام است نه بحمدون،؛ مترجم علی شریعتی.
کاشف‌الغطاء، جعفربن خضر (1388). کشف‌الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ج‏4، چ 2، قم‌: بوستان کتاب قم (مکتب الاعلام الاسلامی‌، الحوزه العلمیه بقم‌).
کاووسى، محمد حسن و صالحى، نصر‌الله (1376). جهادیه، فتاواى جهادیه علما و مراجع عظام در جنگ جهانى اول، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
کلینى، محمدبن‌یعقوب (1394). اصول کافى، کتاب‌الایمان و‌الکفر، باب‌الاهتمام بامور‌المسلمین، ج‏5. ناشر: موسسه جهانی خدمات اسلامی.
لارى، سید عبدالحسین (1377). رسائل سید لاری، به کوشش سید على میر شریفى، ج‏1، تهران: طبع و نشر.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1384). مجمع‌البیان فی تفسیر‌القرآن (جلد 5 و 6) (جلد 3) چ8، قم: ناصر خسرو.
مطهرى، مرتضى (1396). جهاد، چ 30، تهران: صدرا
مقدس‌اردبیلی، احمدبن‌محمد (1375). زبدة‌البیان، ج‏1، ناشر: موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (ع).
میرزایی‌قمی، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن و گرجی، ابوالقاسم (1380). جامع‌الشتات، ج‏1، دانشگاه تهران.
هاشمى رفسنجانى، اکبر (1379). تفسیر راهنما: روشی‌نو در ارائه مفاهیم و موضوعات قرآن (جلد 1)، ج‏1، ناشر: بوستان کتاب قم.