نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مشترک دانشگاه جامع امام حسین (علیه‌السلام)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری امنیت ملی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، تهران، ایران

3 عضو هیئت‌علمی گروه اطلاعات دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران

چکیده

امروزه پرداختن به موضوع انتظام و امنیت در حوزه‌ها و قلمروهای گوناگون، از بحث‌انگیزترین مباحث سیاسی و استراتژیک به‌شمار می‌آید. عوامل، آرمان و مؤلّفه‌های دخیل در انتظام و امنیت نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. با عنایت به تحولات شتابان این حوزه‌ها همچون حوزه‌های دیگر، پی‌درپی بحث‌های جدید و تازه‌ای مطرح می‌گردد. در جمهوری اسلامی ایران، موضوع انتظام و امنیت از یک سو از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و از سوی دیگر دیدگاه‌های متفاوتی را مطرح کرده است. در این میان، برخی از پدیده‌ها مانند بسیج نیز نقش و کارکردهای ویژه‌ای را در این حوزه‌ها به منصة ظهور رسانده‌اند. در این نوشتار به روش توصیفی و با رویکرد گردآوری اسنادی و کتابخانه‌ای، در ابتدا مروری بر مفاهیم کلیدی و اساسی همچون بسیج، فرهنگ، تفکر و تشکل بسیج، انتظام ملی، امنیت ملی و داخلی داشته و در ادامه به نقش بسیج در انتظام ملی در حوزه‌های نظامی-امنیتی، سیاسی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی و همچنین کارکردهای بسیج در حوزه امنیت داخلی در دو سطح؛ یعنی کارکردهای سخت‌افزارانه و نرم‌افزارانه می‌پردازیم. بسیج که نیرویی مبتنی بر جنبه‌های داوطلبانه، اعتقادی و مردمی است با داشتن توانایی‌های فرهنگی و اجتماعی و گستردگی رده‌های تحت پوشش و بخصوص انعطاف پذیری و سرعت عمل، در عین هزینه‌بری اندک، در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران با محدودیت‌هایی برای افزایش سطح اقتدار و امنیت ملی جهت مقابله با انواع متفاوت تهدیدات و ناآرامی‌ها مواجه می‌باشد، نقشی حیاتی در تأمین و حفظ انتظام ملی و امنیت داخلی جمهوری اسلامی ایران ایفا می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن مجید.
افتخاری، اصغر(1379). انتظام ملی، جامعه‌شناسی سیاسی نظم از دیدگاه حضرت امام خمینی(رحمت‌الله‌علیه)، تهران: انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ناجا.
افتخاری، اصغر(1380). امنیت اجتماعی رویکردها و نظریه‌ها، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
افتخاری، اصغر(1381). مراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی؛ با بهره‌برداری از آثار ریچارد شرز، روی گودن، جورج شوکز، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
افشار، علیرضا(1376). نگاهی اجمالی بر نقش بسیج در امنیت ملی، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های برگزیده سمینار دی‌ماه تهران.
آقابخشی، علی(1375). فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
امام خمینی، روح‌الله(1361). صحیفه نور، جلد 21، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
امین صارمی، نوذر؛ جان نثاری، حبیب اله و قربان زاده گلنگشی، علی(1398). اقدامات تعاملی یگان‌های ویژه ناجا با بسیج و تأثیر آن بر امنیت (موردمطالعه؛ امنیت مراسم اربعین حسینی (علیه‌السلام))، پلیس ویژه، 4(9)، 1-40.
بزرگ‌زاده، مهدی(1377). بررسی نظام آموزش بسیج به لحاظ تأثیرگذاری بر امنیت ملی، تهران: دانشگاه امام حسین (علیه‌السلام)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
بهزادی، حمید(۱۳۶۸). اصول روابط بین‌الملل و سیاست خارجی، تهران: انتشارات دهخدا. چاپ دوم.
بوزان، باری(1378). مردم، دولت‌ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
جزینی، علیرضا؛ نوایی، مجید و محمدی، سعید(1392). تعامل نیروی انتظامی با بسیج در پیشگیری از جرائم امنیتی، پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 8(30)، 75-102.
جونز و.ت(1362). خداوندان اندیشه سیاسی، جلد دوم قسمت اول، ترجمه: على رامین، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
حسینی، سیدتقی؛ مؤمنی، اسکندر و کامکار، مهدی(1399). انتظام، امنیت و تأثیر آن در صنعت گردشگری، امنیت ملی، 10(36)، 7-42.
رضازاده، اکبر؛ بختیاری، تقی و سلیمی، اکبر(1394). مدل امنیت داخلی در توسعه انتظام ملی، دانش انتظامی، 17(1)، 103-126.
زمانی، رضا(1387). کارکردهای بسیج در امنیت داخلی (با تاکید بر کارکردهای نرم افزاری)، مطالعات بسیج، 11(41)، 32-54.
سازمان بسیج دانشجویی(1378). پرتویی از ولایت، ج ۲، فرهنگ تفکر، بسیج، تهران.
سپهرنیا، رزیتا و شیخی، محمدطاهر(1400). نقش سرمایه فرهنگی در تأمین امنیت داخلی، مطالعات دفاع مقدس، 7(26)، 175-195.
شفیعی سیف‌آبادی، محسن(1398). سردار سلیمانی و بسیج مردمی در عراق و سوریه (زمینه‌های شکل‌گیری تا نقش و نیات شهید سلیمانی)، مطالعات دفاع مقدس، 5(18)، 85-109.
صدر، سید محمد(1373). امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تهدیدات و استراتژی مقابله در زمینه سیاست خارجی، سیاست خارجی، 9(1).
عبدالملکی، هادی و احمدوند، علی‌محمد(1392). نقش بسیج سازندگی در امنیت پایدار، مطالعات راهبردی بسیج، 16(60)، 115-148.
بیانات در دیدار با هزاران نفر از بسیجیان در سالروز شهادت امام صادق (علیه‌السلام) و مناسبت هفته بسیج در تاریخ 7/9/1384.
بیانات در دیدار با گروه کثیری از پاسداران و بسیجیان در تاریخ 2/9/1377.
عرب‌نصرت‌آبادی، محمدتقی(1376). نقش بسیج در امنیت ملی ج.ا.ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
عمید، حسن(1373). فرهنگ عمید، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
فاستر، مایکل ب(1361). خداوندان اندیشه سیاسی، جلد اول، قسمت اول (افلاطون، ارسطو)، ترجمه: جواد شیخ‌الاسلامی، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
کلهر، رضا(1388). درآمدی بر امنیت انتظامی، چاپ اول، تهران: سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا.
لک‌زائی، حبیب(1392). بسیج و امنیت ملی، مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان، تهران: مؤسسه فرهنگی-هنری ابناء‌الرسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله).
لی نور، جی مارتین(1382). چهره جدید امنیت در خاورمیانه، ترجمه قدیر نصری، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ماندل، رابرت(1994). چهره متغیر امنیت ملی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
موسوی، میرنجف؛ سادات‌کهکی، فاطمه و صفری، محمد(1395). نقش بسیج در تأمین امنیت پایدار مناطق مرزی استان آذربایجان‌غربی، علوم و فنون مرزی، 5(18)، 1-21.
میرزایی، مهدی(1398). بررسی عوامل مؤثر برافزایش مشارکت و هم‌افزایی بین بسیج جامعه زنان فرهنگی با نیروهای پلیس زن در نهادینه نمودن و ارتقاء فرهنگ نظم و امنیت برای زنان (موردمطالعه: بسیج فرهنگیان خواهران استان ایلام)، دانش انتظامی ایلام، 8(32)، 92-111.
نجفی، ابراهیم(1388). پروژه تدوین سند راهبرد بسیج، تهران: پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج.
نجفی، محمدرضا(1391). عوامل مؤثر بر توسعه توانمندی‌های دفاعی-امنیتی بسیج، مطالعات دفاعی استراتژیک، 12(50).
هافندرون، هلگاه(1371). معمای امنیتی: نظریه‌پردازی و ایجاد قواعد درزمینه امنیت ملی، سیاست خارجی، 6(4).
هانتینگتون، ساموئل(1382). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علم.
Alkamel al-sayyid, Mustapha (1998). "legitimacy and sedulity in Arab countries 1989", In: new frotiersin middle Eeast sewlity, Lenore alartinced. London, alacunillan press.