نوع مقاله : ترویجی
نویسنده
دکترای حقوق بینالملل- وکیل پایه یک دادگستری
چکیده
مسئولیت بینالمللی رژیم بعث عراق در جنگ تحمیلی از موضوع‌هایی است که ذهن ایرانیان را به خود مشغول کرده است. بررسی حقوقی و تاریخی دفاع مقدس، نیازمند بازخوانی وقایع و اقدامات جامعۀ جهانی است؛ ازاین‌رو، در این مقاله به دو پرسش اصلی مورد پاسخ داده می‌شود. نخست، آیا جامعۀ جهانی بهویژه سازمان ملل در مقابل جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران، واکنش قابل‌توجهی نشان داده است؟ دوم، آیا اقدامات حقوقی برای جبران خسارت‌های جنگ توسط رژیم بعث عراق کافی بوده است؟ جنگ، آزمون مهمی برای مسئولان شورای امنیت بود تا گامی برای حفظ صلح و امنیت جهانی بردارند؛ اما، متأسفانه این شورا با واکنشی دوگانه از تعیین متجاوز خودداری نمود و تنها در بند 6 قطعنامۀ 598 تعیین متجاوز را به‌صورت دومرحله‌ای از مجرای تحقیق زیرنظر دبیرکل مشخص نمود. درنهایت، دبیرکل با ارائۀ گزارشی، رژیم بعث عراق را متجاوز معرفی کرد و این تجاوز را ناقض اصول بنیادین حقوق بینالملل و ممنوعیت کاربرد زور دانست. این گزارش، پاسخی به عملکرد گزینشی شورا در حفظ صلح و امنیت بینالمللی بود. به‌نظرمی‌رسد، گزارش دبیرکل می‌تواند مبنای قضاوت در خصوص تعیین متجاوز و مسئول جبران خسارت‌های ایران باشد.
کلیدواژه‌ها
کتابنامه
منابع فارسی
امینزاده، الهام و موسوی، فضل‌الله (1375). مبانی اساسی منشور سازمان ملل متحد در ایجاد و حفظ صلح، نشریۀ دیدگاه‌های حقوقی قضایی، زمستان، شمارۀ 4، 221- 205.
بینام (1370). تحلیلی بر جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، تهران: ادارۀ کل امور حقوقی وزارت امورخارجه.
پارسادوست، منوچهر (1371). نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.
جمشیدی، محمدحسین (1374). سازمان‌های بینالمللی و جنگ ایران و عراق، تهران: انتشارات دانشگاه امام‌حسینعلیه‌السلام.
حمیدی نیا، حسین (1381). دلایل نظامی شکست رژیم بعثی عراق در چهار عملیات ثامن الائمه، طریق القدس، فتح المبین و بیتالمقدس، نشریۀ نگین ایران، شمارۀ 1، 34- 24.
زمانی، سیدقاسم (1376). تأملی بر مواضع شورای امنیت در برابر تجاوز عراق به ایران و کویت، نشریۀ سیاست دفاعی، شمارۀ 21-20، 194-165.
زمانی، سیدقاسم و منصوری‌لاریجانی، اسماعیل (1378). نظام امنیت جمعی و سازمان ملل متحد و تجاوز رژیم عراق به جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس.
زمانی، سیدقاسم (1381). حقوق بشردوستانه بینالمللی، اشغال سرزمین‌های ایران در جنگ تحمیلی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
شریف، محمد (1373). بررسی دکترین نامحدودبودن صلاحیت شورای امنیت، تهران: اطلاعات.
علائی، حسین (1367). جنگ شیمیایی تهدید فزاینده، تهران: اطلاعات.
فتحی، حسن (1369). تلاش‌های صلح‌آمیز در هشت سال دفاع مقدس، حماسۀ مقاومت، تهران: ستاد فرماندهی کل قوا.
فلسفی، هدایتالله (1369). شورای امنیت و صلح جهانی، نشریۀ تحقیقات حقوقی، شمارۀ 8، 104- 33.
کاظمی، سیدعلی اصغر (1377). ابعاد حقوقی دورنمای صلح بین ایران و رژیم بعثی عراق، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
الکواری، حمد عبدالعزیز (1387). عملکرد شورای امنیت در جنگ عراق و ایران، ترجمۀ محمدعلی عسگری، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس.
لاریجانی، محمدجواد (1366). تحرک بینالمللی جمهوری اسلامی ایران در مورد جنگ تحمیلی، گزارش سمینار 4، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه.
مصفا، نسرین؛ شایگان، فریده و صادقی‌حقیقی، دیدخت (1366). تجاوز عراق به ایران و موضع‌گیری سازمان ملل متحد، تهران: مرکز مطالعات عالی بینالمللی دانشگاه تهران.
ممتاز، جمشید (1376 الف). مذاکرات ایران و عراق به‌منظور اجرای قطعنامۀ 598 شورا امنیت، ترجمۀ امیر حسین رنجبریان، تهران: انتشارات دادگستر.
ممتاز، جمشید (1376 ب). ایران و حقوق بینالملل، ترجمۀ امیر حسین رنجبریان، تهران: انتشارات دادگستر.
ممتاز، جمشید (1376 ج). حق طبیعی دفاع مشروع در جنگ عراق با ایران، تهران: انتشارات دادگستر.
میرسعیدقاضی، علی (1374). زندگی‌نامۀ دبیرکل سازمان ملل متحد و فعالیت‌های سیاسی آن‌ها، تهران: وزارت امور خارجه.
نوربها، رضا (1372-1371). بررسی قرارداد حمایت از اموال فرهنگی به هنگام نزاع مسلحانه و اعمال آن در جنگ رژیم بعثی عراق علیه ایران، نشریۀ حقوقی، شمارۀ 17-16، 260-173.
هدایتی‌خمینی، عباس (1370). شورای امنیت و جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی.
هیوم، کامرون (1376). سازمان ملل متحد، ایران و رژیم بعثی عراق، ترجمۀ هوشنگ راسخی عزمی‌ثابت، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی.
منابع انگلیسی
Brownlie, I. (1995). International law at the fiftieth Anniversary of the United Nations: General Course on Public International Law, Courses of the Hague Academy of International Law, 255, 9-228.
Cordesman, H. A. (1987). The Iran- Iraq war and Western Security 1984- 1987: Strategic Implications and Policy, London: Jane's Publishing Co. Ltd.
Dekker, F. I., & Post, H. H. G. (1992). The Gulf war of 1980- 1988, The Iran- Iraq War in International Legal Perspective, Belgium: Martinus Nijhoff Publishers.
Joyner, C. C. (1990). The Persian Gulf War: lessons for strategy, law and Diplomacy, New York: Greenwood Publishing Group.
Kaikobad, K. H. (1992). Self-defence, enforcement action and the Gulf war’s, 1980- 88 and 1990- 91, BritishYearbook of International Law, 63, 299-336.
Paenson, I. (1989). Manual of Terminology of the Law of Armed conflicts and of International Humanitarian Organization, London: Kluwer Law International.
Ramazani, R. K. (1990). Iran's Resistance to the U.S. Intervention in the Persian Gulf. In Neither East nor West: Iran, the Soviet Union, and the United States, USA: Yale University Press.
Ramazani, R. K. (1992). Who Started the Iraq-Iran War?, Virginia Journal of International Law, 33, 69-90.
Rashid, N. I., & Esber, I. S. (1992). Saudi Arabia and Gulf war, India: International Institute of Technology Inc.
Wang, E. B. (1995). The Iran- Iraq war Revisited: Some Reflection on the Role of International Law, CYIL, 32, 83-109.
اسناد
INA (Iraq News Agency). 22 July 1987 (From Baghdad). No. 2.
S/14190. 23 Sep. 1980.
S/14196. 23 Sep. 1980.
S/14197. 25 Sep. 1980.
S/14198. 26 Sep. 1980.
S/14199. 23 Sep. 1980.
S/14201. 26 Sep. 1980.
S/14203. 29 Sep. 1980.
S/ 15293. 15 July. 1982.
S/15296. 15 July. 1982.
S/15443. 1 Oct. 1982.
S/16092. 28 Oct. 1983.
S/16103. 3 Nov. 1983.
S/17859. 21 Feb. 1986.
S/17897. 5 March. 1986.
S/18372. 30 Sep. 1986.
S/18480. 26 Nov. 1986.
S/18983. 20 July. 1987.
S/18993. 24 July. 1987.
S/19045. 14 Aug. 1987.
S/19049. 17 August. 1987.
S/20020. 18 July. 1988.
S/23273. 9 Dec. 1991.
S/23311. 23 Sep. 1991.
SG/SM/ 4019. 20 July. 1987.
United Nations Press release. IR/10/19 Aug. 1988.
قطعنامهها
Security Council Documents. Res/54. 15 July 1948.
Security Council Documents. Res/262. 31 December 1968.
Security Council Documents. Res/479. 28 September 1980.
Security Council Documents. Res/514. 12 July 1982.
Security Council Documents. Res/522. 4 October 1982.
Security Council Documents. Res/540. 31 October 1983.
Security Council Documents. Res/552. 1 June 1984.
Security Council Documents. Res/582. 24 February 1986.
Security Council Documents. Res/588. 8 October 1986.
Security Council Documents. Res/598. 20 July 1987.
Security Council Documents. Res/619. 9 August 1988.
Security Council Documents. Res/687. 3 April 1991.
)