فصلنامه علمی مطالعات دفاع مقدس

پژوهشی

الگوی اطلاعات و عملیات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران در عملیات مشترک فتح‌المبین

عبدالعلی پورشاسب

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1403، صفحه 9-27

چکیده

اطلاعات و عملیات دو رکن اصلی و درهم تنیده‌ای هستند که باید به طور مشترک و همزمان توسط یک فرمانده واحد راهبری شود. مهم‌ترین نقش اطلاعات، کمک به فرماندهی نیروی مشترک و ستاد آن در پیش بینی و تجسم فضای جنگی ... بیشتر اطلاعات و عملیات دو رکن اصلی و درهم تنیده‌ای هستند که باید به طور مشترک و همزمان توسط یک فرمانده واحد راهبری شود. مهم‌ترین نقش اطلاعات، کمک به فرماندهی نیروی مشترک و ستاد آن در پیش بینی و تجسم فضای جنگی است. تجسم بیشتر شامل داشتن دانش از ویژگی‌های فیزیکی و انسانی از مناطق عملیاتی است که نیاز به دانستن موقعیت‌های جاری و فعالیت‌های نیروهای دشمن در آن فضا و دانستن قابلیت‌های فعلی و عملیات های پیش روی دشمن در صحنه عملیات جنگ می‌باشد. هدف اصلی این تحقیق شناسایی ابعاد، مولفه ها و شاخص های اطلاعات و عملیات سپاه و آجا در عملیات مشترک فتح‌المبین است. این مقاله کاربردی و به روش تاریخی اجرا شده است، ابزار اطلاعات و داده ها کتابخانه ای و میدانی بوده، حجم نمونه 25 نفر است. یافته های تحقیق بیانگر این است که اطلاعات و عملیات به عنوان دو سامانه اصلی رزم هستند که برای اجرا نیازمند به سامانه های پشتیبانی هستند. چون پرداختن به تمام سامانه ها در یک مقاله امکان پذیر نیست لذا در این مقاله فقط دو سامانه اصلی اطلاعات و عملیات تجزیه و تحلیل شده است. بر اساس نتایج تحقیق بُعد اطلاعات شامل 5 مولفه: جمع آوری و شناسایی با 8 شاخص، پردازش و بهره برداری با 7 شاخص ، تولید با 7 شاخص، انتشار با 5 شاخص، ارزیابی و مراقبت با 4 شاخص است. بُعد عملیات شامل 4 مولفه: طرح ریزی با 6 شاخص، سازماندهی با 6 شاخص، هدایت و کنترل با 6 شاخص و اجرا با 7 شاخص است.

پژوهشی

راهبردهای عملیاتی ارتش بعث عراق در تجاوز به جمهوری اسلامی ایران

هادی مراد پیری؛ احمد غلامپور

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1403، صفحه 29-58

چکیده

با وقوع انقلاب اسلامی رژیم بعث عراق و صدام حسین به این نتیجه رسیدند که در یک فرصت تاریخی می‌توانند سه انگیزه و هدف اصلی تلاش برای کسب رهبری جهان عرب، پرکردن خلاء قدرت ناشی از سقوط شاه، و جبران تحقیر ناشی ... بیشتر

پژوهشی

مستندنگاری مدیریت جهادی وپشتیبانی غیرنظامی دوران دفاع مقدس (مطالعه موردی استان خوزستان)

غلامرضا علاماتی

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1403، صفحه 59-76

چکیده

اندیشه حضرت امام خمینی(رحمه‌الله علیه) در رابطه با دفاع مقدس مبتنی بر مشارکت مردم در همه امور مهم کشور در ابعاد مختلف تعیین شده است و در اندیشه امام(رحمه‌الله علیه) تنها کلید راه گشا، بسیج عمومی مردم ... بیشتر

پژوهشی

مرور نظام‌مند نقش عملکردی اقوام در دفاع مقدس(مطالعه کیفی)

کیومرث مولادوست؛ محسن نجفی؛ سیدسعید آقایی

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1403، صفحه 77-96

چکیده

واکاوی عملکرد و نقش اقوام مختلف در دفاع از کشور می‌تواند به‌عنوان الگویی مثبت و مؤثر برای انتقال فرهنگ دفاع از سرزمین و ایجاد روحیه‌ی سلحشوری در بین اقشار و اقوام مختلف ایرانی و تقویت روحیه وطن‌پرستی ... بیشتر واکاوی عملکرد و نقش اقوام مختلف در دفاع از کشور می‌تواند به‌عنوان الگویی مثبت و مؤثر برای انتقال فرهنگ دفاع از سرزمین و ایجاد روحیه‌ی سلحشوری در بین اقشار و اقوام مختلف ایرانی و تقویت روحیه وطن‌پرستی در ایرانیان شود. جنگ هشت‌ساله رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران که از آن به دفاع مقدس تعبیر می‌شود، از بزرگ‌ترین افتخارات تاریخ ملّت ایران و نماد ایستادگی و فداکاری عمومی مردم است. هدف از این مطالعه بررسی نقش عملکردی اقوام در دفاع مقدس است. پژوهش حاضر به روش کیفی و مبتنی بر مرور نظام‌مند بوده و از منظر هدف رویکرد توسعه‌ای را دنبال می‌کند. جامعه آماری در این پژوهش، مقاله‌های نمایه‌شده در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰1 در پایگاه‌های مختلف استنادی و پایگاه نشریات دفاع مقدس، به تعداد 67 پژوهش بوده است که پس از اعمال معیارهای پژوهشی، 14 مقاله برای بررسی عمیق انتخاب شد. یافته‌ها نشان ‌داد؛ اقوام اعراب، عشایر، مردم سیستان، روحانیت، جماعت اهل‌حق و زنان در پژوهش‌های موردمطالعه قرار گرفته‌ بودند. این اقوام، نقش‌های مختلفی ازجمله؛ حفظ تمامیت ارضی، انجام عملیات آفندی، دفاع از سرزمین و مقاومت، فنی و مهندسی جنگ، نقش‌های اطلاعاتی و امنیتی، درمانگری، پشتیبانی و تدارکات، حمایت از خانواده‌های ایثارگران، بدرقه رزمندگان، سوگواری و تشییع شهدا، سرپرستی خانواده شهدا و اسراء، حفظ و انتقال ارزش‌های دفاع مقدس در جنگ هشت‌ساله داشته‌اند. اقوام مختلف برای حفظ و تمامیت ارضی کشور و دفاع در برابر تهاجم دشمن عملکرد بسیار مطلوبی از خود نشان داده‌اند.

پژوهشی

الگوی مدیریت اطلاعاتی شهید حسن باقری

علیرضا علیزاده؛ مهدی امیریان

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1403، صفحه 97-122

چکیده

تحقیق حاضر با ارائه الگویی مبتنی بر مدیریت اطلاعاتی شهید حسن باقری بنیانگذار اطلاعات عملیات انجام شده است . این موضوع علاوه بر تاکیدات متعدد مقام معظم رهبری درخصوص انجام کار های تخصصی درباره دفاع مقدس ... بیشتر تحقیق حاضر با ارائه الگویی مبتنی بر مدیریت اطلاعاتی شهید حسن باقری بنیانگذار اطلاعات عملیات انجام شده است . این موضوع علاوه بر تاکیدات متعدد مقام معظم رهبری درخصوص انجام کار های تخصصی درباره دفاع مقدس و الگوهای آن و از آن جهت حائز اهمیت است که از اولا دفاع مقدس مملو از الگو های فرماندهی و مدیریت می باشد و شهید حسن باقری به عنوان یکی از الگوهای موفق این گنجینه ارزشمند می باشد و دوما الگوی مدیریت اطلاعاتی ایشان مورد بررسی علمی قرار گرفته است . این الگو با بررسی بیش از 22 مصاحبه مفصل تهیه شده از فرماندهان دفاع مقدس از سال 1361 تا کنون و 3 مقاله برتر منتشر شده درباره این شهید با استفاده از روش پژوهش تحلیل کیفی تحلیل مضمون و به وسیله کدبندی مصاحبه ها و داده ها در نرم افزار MAX QDA انجام شده است . در نهایت پس از دسته بندی و تحلیل های صورت گرفته در راستای استخراج الگوی مدیریت اطلاعاتی شهید حسن باقری به 3 مقوله اصلی و 7 مضمون فراگیر منتج شد و بر این اساس الگوی مدیریت اطلاعاتی شهید حسن باقری در سه مقوله اصلی مدیریت در اطلاعات( شامل: ظرفیت های مدیریتی و شخصیتی؛ راهبری ، هدایت ارزشگذاری و توسعه منابع انسانی؛مدیریت عالمانه و برنامه ریزی و پایش عملکرد ) ، مدیریت بر اطلاعات (شامل : مدیریت بر اطلاعات ، اصول و مدار اطلاعاتی؛ اقدام اطلاعاتی ؛ مدیریت اجرایی ) و مدیریت با اطلاعات (شامل : مدیریت راهبردی و بنیان گذاری) دسته بندی میگردد .

پژوهشی

بررسی میزان رضایت گردشگران از عملکرد راهنمایان تورهای راهیان نور اصفهان

احسان ضیایی؛ ندا ترابی فارسانی

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1403

چکیده

راهنمایان گردشگری نقش کلیدی در رضایت گردشگران در مقاصد دارند . پژوهش حاضر به بررسی رضایت گردشگران از عملکرد راهنمایان تورهای راهیان نور شهر اصفهان پرداخته است. در راستای رسیدن به هدف فوق از روش آمیخته ... بیشتر راهنمایان گردشگری نقش کلیدی در رضایت گردشگران در مقاصد دارند . پژوهش حاضر به بررسی رضایت گردشگران از عملکرد راهنمایان تورهای راهیان نور شهر اصفهان پرداخته است. در راستای رسیدن به هدف فوق از روش آمیخته (کمی – کیفی) استفاده شد. در مرحله اول پرسشنامه ای آنلاین شامل سوالات طیف لیکرت و تعدادی سوال باز که مولفه های آن بر اساس پیشینه پژوهش استخراج شده بود طراحی گردید و در اختیار گردشگران شرکت کرده در تورهای راهیان نور قرار گرفت. 384 نمونه بر اساس جدول مورگان جمع آوری و داده ها به کمک آزمون تی تک نمونه و تحلیل مضمون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند . نتایج تجزیه و تحلیل کمی داده ها نشان داد که میزان رضایت گردشگران از عملکرد راهنمایان بالا بوده است و فقط در فعالیت های حمایتی از جامعه محلی نقاط ضعفی وجود دارد و رضایت پایین است. همچنین، نتایج تجزیه تحلیل داده ها به روش کیفی آشکار کرد که در بررسی مولفه قدرت مدیریت و رهبری شیوه روایتگری ، مدیریت زمان ، اهمیت ویژگی های جمعیت شناسی راویان، ارائه برنامه های فرهنگی در سفر و ارائه خدمات به همه گروه های سنی باید مورد توجه راهنمایان قرار گیرد. به علاوه، نتایج پژوهش حاضر نشان داد که شرکت در تورهای راهیان نور باعث بالابردن مهارتهای جنگی و توسعه فردی گردشگران شده است.

مشاهده مقاله

پژوهشی

مزایای بکارگیری نیروی مردمی در یک سازمان نظامی

مهدی صباغی؛ احمد وحیدی؛ فضل‌اله نوذری؛ عباس نیلفروشان

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1403

چکیده

در پژوهش حاضر تحت عنوان « مزایای بکارگیری نیروی مردمی در یک سازمان نظامی»، با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و به صورت کاربردی و با انجام مطالعات نظری و محیط شناسی تلاش گردیده است تا در راستای اهداف ... بیشتر

مشاهده مقاله

جمهوری اسلامی ایران و فضای مجازی؛ راهکارهایی برای حل چالش‌ها

دوره 6، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 147-178

چکیده

جهانی شدن فرصت‌ها و تهدیدات متعددی برای کنشگران به ویژه کشورهای در حال توسعه شکل داده است. شبکه‌های اجتماعی یا فضای مجازی به عنوان جدیدترین فناوری‌ها، نقش مهمی در آگاهی‌های سیاسی و شکل‌دهی تحولات ... بیشتر جهانی شدن فرصت‌ها و تهدیدات متعددی برای کنشگران به ویژه کشورهای در حال توسعه شکل داده است. شبکه‌های اجتماعی یا فضای مجازی به عنوان جدیدترین فناوری‌ها، نقش مهمی در آگاهی‌های سیاسی و شکل‌دهی تحولات داخلی کشورها داشته و همچنین تهدیدات غیر قابل انکاری در ابعاد قدرت نرم برای کشورها به وجود آورده است. در دهه‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به تجربیات متنوعی در زمینه فضای مجازی ( شبکه‌های اجتماعی ) دست یافته است ولی همچنان با چالش‌های متعددی در این زمینه روبرو است. در این مقاله نگارندگان به دنبال بررسی راهکارهای راهبردی در جهت مقابله با چالش‌های فضای مجازی برآمده‌ و این فرضیه را مورد ارزیابی قرار داده که، راهکارها و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال فضای مجازی را می‌توان در سطوح بین‌المللی، نقش و کارکرد سیاست‌های دولت و نقش رسانه‌ها و مدیریت آنان مورد تبیین قرار داد. اهداف پژوهش در سطح کاربردی عمدتاً در جهت مقابله با تهدیدات فضای مجازی و مقابله با راهبردهای کنشگران متخاصم می-باشد. یافته‌های پژوهش بیانگر آنست که، مهم‌ترین راهکارهای مطرح با درکی آسیب شناسانه در قبال فضای مجازی در سطجی سیستمی را می‌توان در مسائل خارجی (فقدان همکاریهای بین‌المللی )، نقش و کارکرد دولت و رسانه‌ها پیگیری کرد. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب کتابخانه‌ای و اینترنتی می‌باشد.

سردار سلیمانی و بسیج مردمی در عراق و سوریه (زمینه های شکل گیری تا نقش و نیات شهید سلیمانی)

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 85-109

چکیده

چکیده: شکل‌گیری نهادی مردمی در گفتمان جمهوری اسلامی ایران به نام «بسیج» و تکرار این تجربه در سوریه با نام «نیروهای دفاع ملی» و در عراق با عنوان «حشدالشعبی»، صرف نظر از معنای انتقال یک ... بیشتر چکیده: شکل‌گیری نهادی مردمی در گفتمان جمهوری اسلامی ایران به نام «بسیج» و تکرار این تجربه در سوریه با نام «نیروهای دفاع ملی» و در عراق با عنوان «حشدالشعبی»، صرف نظر از معنای انتقال یک تجربۀ موفق، حکایت از زمینههای شکلگیری و نیتی دارد که این مقاله با بهره‌گیری از روش هرمنوتیک قصدی-زمینه‌گرای کوئنتین اسکینر در پی تبیین آن است. در همین راستا، پرسش اصلی این است که شکلگیری شبکههای بسیج مردمی در عراق و سوریه متأثر از چه زمینههایی است و مقاصد و نیات سردار سلیمانی در حمایت از این نیروها چه بوده است؟ برمبنای یافتههای پژوهش، زمینههای شکل‌گیری نیروهای دفاع ملی سوریه در مقولاتی چون 1- اعتراضات مردمی؛ 2- فرصت‌طلبی سلفیهای تکفیری و ورود خشونت به عرصۀ اعتراضات؛ 4- ضعف ارتش سوریه و 5- ورود سپاه قدس و استفاده از نیروهای مردمی، قابل فهم است. حشدالشعبی نیز پس از توالی 1- نبود همبستگی جامعۀ شیعیان عراق؛ 2- ضعف ساختاری حاکمیت؛ 3- نبود روحیۀ مبارزه در ارتش کلاسیک؛ 4- فاجعۀ انسانی و 5- حمایت سپاه قدس از بسیج مردم عراق، پدید آمد. مقاصد سردار سلیمانی نیز در کوتاه‌مدت، وحدت میان نیروهای محور مقاومت، افزایش مشروعیت حاکمیت عراق و سوریه، شکست سلطۀ داعش و اخراج نیروهای آمریکایی از عراق و سوریه و در بلندمدت، آرامش منطقه و جهان اسلام، حفظ مرزهای ایران از نفوذ سلفی‌های جهادی، قدرتمند نمودن بسیج مردمی عراق و سوریه به مانند حزب‌الله و رسیدن به آرمان آزادی قدس بود.

واکاوی اهداف جنگ شناختی دشمن و راهکارهای تاب آوری مقابله با آن با تاکید بر آموزه های قرآن

دوره 8، شماره 4 ، اسفند 1401، ، صفحه 143-162

چکیده

در عصر حاضر جنگ شناختی، ابزار اصلی دستیابی به اهداف توسعه طلبانه قدرت های استکباری بدون درگیری نظامی است. جنگ شناختی، رهیافتی ترکیبی از ظرفیت های نبرد غیر جنبشی متعلق به فضای سایبر، اطلاعات، روانشناسی، ... بیشتر

بررسی نقش زنان در دفاع مقدّس براساس خاطرهنوشت یکشنبۀآخر (خاطرات معصومه رامهرمزی)

دوره 5، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 49-68

چکیده

حضور بانوان در دوران هشت سالۀ دفاع مقدّس، بسیار درخشان است. خدمات بانوان در زمینه‌های گوناگون فرهنگی، درمانی، اقتصادی، اجتماعی، هنری، سیاسی و حتّی نظامی را نمی‌توان نادیده گرفت. آن‌ها گاه در نبرد رویارو ... بیشتر

چگونگی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیم ‌و تربیت

دوره 2، شماره 3 ، آذر 1395

چکیده

ایثار و شهادت از جمله مفاهیمی است که در تمام جوامع بشری برای کسانی که در راه ارزش‌ها فداکاری نموده و کشته می‌شوند، به دیده احترام نگریسته و آنان را مقدس می‌دانند. فرهنگ ایثار و شهادت یکی از بارزترین ... بیشتر ایثار و شهادت از جمله مفاهیمی است که در تمام جوامع بشری برای کسانی که در راه ارزش‌ها فداکاری نموده و کشته می‌شوند، به دیده احترام نگریسته و آنان را مقدس می‌دانند. فرهنگ ایثار و شهادت یکی از بارزترین خصوصیات ادیان الهی به‌ویژه دین مبین اسلام است. این فرهنگ پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی و در مواجهه با تهدیدات همه‌جانبه دشمنان اسلام، باهدف دفاع از اصول و مبانی اعتقادی، تحول ویژه‌ای را در نظام زندگی و فرهنگی مردم ایجاد کرد. اندیشمندان و دلسوزان کشور و در صدر آنان مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی)، ضمن اندیشیدن تمهیدات لازم، علاوه بر اتخاذ راه‌های متعدد از جمله تقویت دفاعی و تولید نیروی بازدارندگی، بهترین راهکار را ترویج فرهنگ ایثار و شهادت دانستند. براین‌اساس، در پژوهش حاضر، ضمن توضیح مفاهیمی چون فرهنگ، ایثار و شهادت، تلاش شده جایگاه این مفاهیم در آموزه‌های دین مبین اسلام و راه‌های تحقق و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت مورد بررسی قرار گیرد، موضوعی که می‌بایست امروزه به‌عنوان یک مسئله مهم و اساسی در دستور کار مسئولان و دست‌اندرکاران تعلیم‌وتربیت کشور بزرگ ایران اسلامی که واجد قابلیت‌های ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد در منطقه ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی آسیای جنوب غربی است، جهت مقابله و دفع تهدیدات، برای رسیدن به تمدن اسلامی قرار گیرد، در این مقاله، ابتدا مفاهیم کلیدی تشریح، سپس محورهای مربوط، احصاء می‌شود و به‌منظور غنای بیشتر ادبیات تحقیق، دیدگاه‌های امامین انقلاب، حضرت امام خمینی(رحمت‌الله علیه) و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در خصوص فرهنگ ایثار و شهادت تبیین می‌گردد، در بخش سوم نیز از روش تحقیق با رویکرد توصیفی - تحلیلی استفاده شده که گردآوری اطلاعات موردنیاز از طریق منابع کتابخآن‌های، اینترنتی و اسنادی و بر اساس عنوان مقاله، تحقیق، توصیف و تحلیل شده است. در بخش چهارم، چارچوب نظری مبتنی بر دو مفهوم «ایثار و شهادت» و «تعلیم‌وتربیت» آورده شده و در ادامه یافته‌های تحقیق منطبق با اصول و مبانی قرآن و دفاع مقدس تشریح و پس از اشاره اجمالی به مبانی مرتبط بافرهنگ ایثار و شهادت، در پایان به‌منظور تبیین صحیح و منطقی از منظر معرفت‌شناختی قرآن و چگونگی پرورش و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیم‌وتربیت کشور، ضمن جمع‌بندی، پیشنهادها و راه‌حل‌های کاربردی منظور و ارائه شده است.

پژوهشی

نقش و اثرگذاری دفاع مقدس در مدیریت جهادی با تاکید بر منظومه فکری امام خامنه ای(مدظله)

اصغر رجبی ده برزوئی؛ عبدالله عراقی؛ محمد بیدگلی؛ آزمان کادری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 آبان 1403

چکیده

دفاع مقدس نقطة عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران می باشد که متأثر از عوامل مختلف فرهنگی،اجتماعی، سیاسی و مدیریتی به پیروزی رسید.فرماندهی و مدیریت در دوران دفاع مقدس، گنجینه ای ارزشمند و مملو از دانش ... بیشتر